بیماری پیش دیابت وضعیتی است که پیشگیری اولیه بخصوص از طریق اصلاح سبک زندگی در آن اهمیت بسزایی دارد. مدل مراحل تغییر رفتار در مداخلاتی که به ارزیابی میزان آمادگی افراد برای تغییر می پردازند، کاربرد دارد. در مشاوره دیابت براساس مدل مراحل تغییر، گزارش ها حاکی از نتایج مثبت در مداخلات می باشد. هدف از مطالعه حاضر جستجو و شناسایی فرایندهای تغییر رفتار، موازنه تصمیم گیری، خود- کارآمدی و مراحل تغییر رفتارهای تغذیه ای براساس کاربرد مدل فرانظریه ای در میان بیماران پیش دیابتی یزدی بود.
مواد و روش ها
نمونه های مطالعه حاضر به صورت هدفمند از میان بیماران پیش دیابتی مراجعه کننده به مراکز بهداشتی، درمانی یزد انتخاب شده بودند. پرسشنامه ای محقق ساخته برای جمع آوری داده های مربوط به مراحل تغییر رفتار، خود- کارآمدی، فرآیندهای تغییر رفتار و موازنه تصمیم گیری به منظور کاهش میزان قند خون ناشتا و کاهش وزن مشارکت کنندگان به کار برده شد و قند خون ناشتا،وزن و قد مشارکت کنندگان مورد سنجش قرار گرفت. بر همین اساس تفاوت مراحل افراد از نظر دموگرافیکی، رفتارهای مرتبط با تغذیه در یک نمونه 220 نفری از افراد پیش دیابتی شامل 110 نفر گروه آزمون و 110 نفر گروه کنترل قبل از مداخله مورد سنجش قرار گرفت. بعد از مداخله گروه آزمون شامل 98 نفر و گروه کنترل شامل 94 نفر بودند که جمعا 192 نفر می شدندکه از میان افراد 30 سال و بالاتر در سال 1391 انتخاب شده بودند. ما از آزمایش قند خون برای تعیین میزان قند خون ناشتای مشارکت کنندگان استفاده کرده و سازه های مدل فرانظریه ای را برای تخمین و تعیین رفتارهای تغذیه ای افراد مورد بررسی، قبل و بعد از مداخله بکار بردیم.
قابلیت اعتماد پرسشنامه نهایی بوسیله محقق در روی نمونه ای 30 نفره به صورت پایلوت مورد ارزیابی قرار گرفت و آلفای کرونباخ 74/0 بدست آمد.سپس قبل از مداخله، مشارکت کنندگان برای ارزیابی سازه های مدل فرانظریه ای به این پرسشنامه و فرم های یادآمد و بسآمد غذایی پاسخ دادند.بعد از جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها، مداخلات آموزشی به صورت بحث گروهی و سخنرانی همراه با توزیع پمفلت و نصب پوسترهای مرتبط برای گروههای مورد بررسی و نمایش فیلم در مراکز بهداشتی- درمانی و متناسب با هر گروه به مدت دو روز انجام گرفت. معیارهای ورود مشارکت کنندگان توانایی خواندن و نوشتن به زبان فارسی و حداقل سوادپنجم ابتدائی بود. سوالات با استفاده از مقیاس 5 تایی لیکرتی بکار برده شدند. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS ویرایش 17 موردتجزیه و تحلیل قرار گرفت و در آنالیز داده ها از آزمونهای میانگین، انحراف معیار، ویلکاکسون، مان یو ویتنی، کولموگروف-اسمیرنوف، تی زوج،تی مستقل و ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده گردید.
نتایج
میانگین سنی مشارکت کنندگان در گروه آزمون و غیرآزمون بترتیب 4/43 و 3/47وانحراف معیار(8)و(9) سال بود. قبل از مداخله تفاوتی بین گروه آزمون و غیرآزمون بر مبنای مدل فرانظریه ای در متغیرهای مورد بررسی، میزان آگاهی و مراحل تغذیه ای مشاهده نگردید. پیش از مداخله آزمودنی های گروه های آزمون و غیرآزمون بترتیب در مراحل تغییر تغذیه ای زیر قرار داشتند:45 و 32 نفر در مرحله پیش تفکر، 31 و 40 نفر در مرحله تفکر، 19 و15 نفر در مرحله آمادگی، 8 و 8 نفر در مرحله عمل، 7 و 15 نفر در مرحله تدوام یا نگهداری قرار داشتند، که بعداز مداخله آموزشی بترتیب در گروه آزمون و غیرآزمون بشرح ذیل قابل مشاهده هستند: صفر و 17 نفر در مرحله پیش تفکر، 11 و 38 نفر در مرحله تفکر، 10 و 14 نفر در مرحله آمادگی، 35 و 12 درمرحله غمل، 42 و 13 نفر در مرحله تداوم یا نگهداری قرار داشتند. تحلیل نتایج مقایسه ای قبل و بعد سایر سازه ها و متغیرها در گروه آزمون نشان داد که نمره خود-کارآمدی قبل از مداخله دارای میانگین 71/22 و انحراف معیار 79/3 وP ( 974/0) بوده که بعد از مداخله بترتیب64/23و 15/3 و 020[1]/0 شده است ،نمره موازنه تصمیم گیری نیز قبل از مداخله دارای میانگین 81/25 ، انحراف معیار 63/3 و 333/0= Pبود که بعد از مداخله بترتیب 97/32، 48/4 و صفر 1گردیده است که نشانگر رابطه آماری معنی داری با مراحل تغیر رفتارهای تغذیه ای در بیماران پیش دیابتی می باشد.
بحث و نتیجه گیری
براساس عوامل تاثیرگذار روی مراحل تغییر رفتارهای تغذیه ای در افراد پیش دیابتی، برنامه ای به منظورایجاد تعادل و همگنی در سبک زندگی آنان طراحی گردید که نشان داد آموزشهای ارائه شده مبتنی بر مدل فرانظریه ای در تغییر رفتارهای تغذیه ای آزمودنی ها تاثیرگذار بوده است. لذا طراحی و اجرای مداخلات مشابه روی همه بیماران پیش دیابتی ضروری بنظر میرسد. مداخلات آموزشی برای افرادی که در مراحل قبل از عمل قرار دارند باید مبتنی بر آگاه سازی از منافع بهداشتی تغذیه سالم، افزایش خود-کارآمدی و بهبود و ارتقاء توانایی آنان برای برنامه ریزی غذایی جهت کاهش میزان قند خون و کاهش وزن باشد.زیرا منافع درک شده بهداشتی تغذیه و برنامه ریزی غذایی در مشارکت کنندگانی که در مراحل عمل قرار دارند در مقایسه با افرادی که در مراحل قبل ازعمل قرار دارند بمراتب بیشتر و قویتر است.
کلمات کلیدی:
مراحل تغییر رفتار، مدل فرانظریه ای، تغذیه ، پیش دیابت