پایان نامه جستاری برجایگاه و کاربرد معابد آناهیتا در دنیای باستان

اختصاصی از کوشا فایل پایان نامه جستاری برجایگاه و کاربرد معابد آناهیتا در دنیای باستان دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

فرمت فایل : WORD (قابل ویرایش)

تعداد صفحات:151

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد
گرایش: پژوهش هنر

 فهرست مطالب:
فصل اول : کلیات طرح.............................................................................1
1-1- بیان مسئله    2
1-2- هدف‌های تحقیق    3
1-3- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن    3
1-4- سوالات     4
1-5- تعاریف عملیاتی متغیرها و واژه‌های کلیدی      4
1-6- محدودیت‌ها و مشکلات تحقیق      5
1-7- روش تحقیق      5
1-8- سابقه موضوع تحقیق      5
فصل دوم :موقعیت جغرافیایی معبدآناهیتا، معبد، آناهیتاوجایگاه آب    .....................7
2-1- مقدّمه      8
2-2- موقعیت جغرافیای شهرستان کنگاور    11
2-3- مهمترین آثار و ابنیه تاریخی فرهنگی شهرستان کنگاور    13
2-4- معبد    13
2-5- آناهیتا     13
2-5-1- پیرامون واژه آناهیتا      15
2-5-1-1- آناهیتا در متون دینی و اساطیری     15
2-5-1-2- معنی آناهیتا و پرستش آن در اوستا      16
2-5-1-3- آناهیتا در فرهنگ ایران باستان    17
2-5-1-4- ناهید در منظومه شمسی     17
2-6 – باور و اعتقاد به آب     17
2-6 – 1- حرمت آب در میان ایرانیان باستان     18
2-6-1-1- آناهیتا ، الهه نگهبان آب ایرانیان      19
2-7- خاستگاه آناهیتا     20
فصل سوم : معرفی وتوصیف معماری بنای تاریخی معبدآناهیتا    ..........................21
3-1- پیشینه تاریخی معبد آناهیتا     22
3-1-1- معبدآناهیتا  از دیدگاه مورخان و جغرافی دانان پارسی و تازی    23
3-1 -1-2-کنگاور ازدیدگاه سیاحان و پژوهشگران قرن 19-20 م     24
3-2 – معبدآناهیتا     26
3-2-1- پیشینه کاوش های باستان شناسی در معبد آناهیتا     31
3-2-1-1- آناهیتا درنقش برجسته ها     33
3-3- معماری معبد آناهیتا – کنگاور     35
3-3-1- آب پرهای طبقه دوم معبد     37
3-3-1-1- حجاری های ستون و اجزای آن در پرستشگاه ناهید و سابقه آن     38
3-3-1-2- موقعیت صفه کنگاور در معبد آناهیتا     39
3-3-1-3- موقعیت صخره ی آناهیتا     42
3-4- سوابق و شیوه های دفن مرده ها در معبد آناهیتا     43
3-5-کاوشهای باستانشناسی پای دیوارشرقی سال1349-1348-1347     44
3-5-1- آثار موجود در ضلع شرقی بنای ناهید     45
3-5-1-1- حفریات جبهه جنوبی ، سالهای 1352- 1349      46
3-5-1-2- کاوشها در جبه غربی معبد آناهیتا     47
3-5-2- علائم و نشانه های منقور برسنگهای غیرحجاری معبد آناهیتا     49
3-6- مهمترین نقش پیدا شده در معبد آناهیتا نقش ماهی    54
3-6-1- سمبل و نماد ماهی شناسی    54
3-6-1-1- ماهی در اساطیر    56
فصل چهارم : دوره های تاریخی معبدآناهیتا و اشیاء کشف شده    .........................57
4-1- آناهیتا در زمان هخامنشیان     58
4-1-1- پلکان دو طرفه،عنصر معماری دوره ی هخامنشی ....    59
4-2-1- گورهای دوران هخامنشی،جهت و انواع مقابر پای دیوار شرقی     61
4-2-1-1- نوع مقابر    61
4-2-1-2- تابوتهای دوره هخامنشی در معبد آناهیتا     62
4-2-1-3- نوع تدفین مردگان در تابوتهای سفالین دوره هخامنشیان     63
4-2-2- سفالینه های دوران هخامنشی درکنگاور وتحول آن    64
4-2-2-1- سرتیر و پیکان (ناوک) های برنزی    67
4-3- معبد آناهیتا در زمان اشکانیان     67
4-3-1- نوع تدفین مردگان در دوره  اشکانی در معبد آناهیتا    69
4-3-1-1- نوع تابوت اشکانی ( خمره های میت )     71
4-3-1-2- سفالینه های دوره اشکانیان درکنگاور و تحول آن     72
4-3-2- سکه های اشکانیان در معبد کنگاور    74
4-3-2-1- انواع سکه ها  مکشوفه دوره اشکانی     74
4-4- معبد آناهیتا در زمان ساسانیان      76
4-4-1- کنگاور و پرستشگاه آناهیتا دوره ساسانیان      77
4-4-1-1- نوع تدفین دوره ساسانی    80
4-4-1-2- تدفین مردگان در عهد ساسانی     80
4-4-2- سفال دوره‌ی ساسانی درکنگاور و تحول آن     81
4-4-2-1- مهر گلی کنگاور درو دوره ی ساسانی (عهد پیروز)     83
4-4-2-2- نگین عقیق از دوره ساسانیان     85
4-5- آثار دوره اسلامی در معبدآناهیتا کنگاور     87
4-5-1- طبقه بندی ظروف دوره‌ی اسلامی در معبد  کنگاور    92
4-5-1-2- پیه سوز و چراغ روغنی     94
4-5-1-3- ظروف شیشه    95
4-5-1-4- کوزه و ساغر سفالین با نوشته‌ی قلم سیاه     95
4-5-2- سنگ قبر و خطوط کوفی    96
4-5-2-1- سکه‌ی مسی المهدی سال140 هجری قمری     97
4-6- امامزاده ابراهیم    97
4-6-1-سردر قدیمی امامزاده محمدابراهیم     98
4-6-1-1- مسجد امامزاده ابراهیم    98
4-6-1-2- سنگاب مسجد    99
4-7- کاربری بنای معبد آناهیتا     100
4-8- معادن    100
4-9- معبد آناهیتا بیشاپور    102
4-9-1- آب و سیستم گردش آب در معبد آناهیتا     106
4-9-1-1- معماری معبدآناهیتا – بیشاپور     106
4-9-1-2- مجسمه گاو در معبد آناهیتا    107
4-10- معبدآناهیتا در تخت سلیمان      108
4-10-1- معماری معبد آناهیتا ( تخت سلیمان )     110
4-11- معابد منسوب به آناهیتا ( ناهید )     110
فصل پنجم : تجزیه تحلیل نتیجه گیری    ............................................................115
5-1- تجزیه و تحلیل     115
5-2- نتیجه گیری     119
5-3- پیشنهادات     120
فهرست منابع    121
مقاله    126

فهرست تصاویر
تصویر (2-1) موقعیت جغرافیایی شهرستان کنگاور    11
تصویر (2-2) مجسمه ای نمادین از آناهیتا    14
تصویر ( 3 - 3 ) نمای قدیمی از معبد آناهیتا    22
تصویر (3-4) پلان اصلی معبد آناهیتا    25
تصویر (3-5) پلان اصلی معبد آناهیتا از نمای  بالا    26
تصویر (3-6) ستون ، پایه ستون و سرستون     28              
تصویر (3-7 ) شکل کنونی ستون ها ی باقی مانده از معبد آناهیتا    30
تصویر (3-8 ) پایه ستونی که به شکل هاونگ درآمده     30
تصویر (3- 9) آناهیتا در نقش برجسته طاق بستان    33
تصویر (3- 10) آناهیتا درکتیبه نقش رستم    33
تصویر(3-11) نمای آب پر از روبه رو    37
تصویر (3-12 ) آب پرهای چهار گوشه صفه دوم     37
تصویر(3-13) لبه های انتهای آب پرهای متصل به پله    37
تصویر (3-14 ) نقش محکوک بر سنگ های غیرحجار    49
تصویر (3-15 ) وسیله ای برای زراعت    50
تصویر(3-16) نقوشی به اسم پادشاهان     50
تصویر(3-17 ) ستاره ، خورشید و حیوانی که جزء نزورات به معبد     51
تصویر (3-18 ) نقوش حک شده ماهی بر روی تخته سنگ های معبد    54
تصویر(3-19) ماهی در کنار نیزه و اشکال دیگر    55
تصویر(3-20) نمای ضلع جنوب شرقی پلکان معبد آناهیتا    60
تصویر(3-21 ) نمای از پله های کاخ  آپادانا در تخت جمشید    60
تصویر(4-22) تابوت های سفالین هخامنشیان     63
تصویر(4-23) کوزه سفالی دسته داردوره هخامنشیان     64
تصویر(4-24) حلقه برنزی مکشوف از لایه هخامنشی معبد    65
تصویر(4-25) شیشه شیاردار جای عطر – هخامنشی     65
تصویر(4-26 ) گوشواره زرین با نقش انسان بالدا    70
تصویر(4-27) تابوتهای سفلین اشکانی     71
تصویر(4 -28) کوزه دسته دار دوره اشکانیان    72   
تصویر (4-29) ظرف سفالی مکشوف از معبد مربوط به دوره اشکانیان     72         
تصویر( 4-30) کاسه سفالی مکشوف از معبد مربوط به دوره اشکانیان    72
تصویر(4-31) سکه های مهرداد دوم     75
تصویر(4-32 ) مهر به دست آمده از معبد آناهیتا     84
تصویر(4- 33) نگین عقیق با حکاکی اسب بالدار    86
تصویر(4-34) تنبوشه سفالی ، آبرسانی برای حمام    88
تصویر(4- 35) باقیمانده حمام دوره سلجوقیان    88
تصویر(4-36) کوزه سفالی کشف شده از معبد آناهیتا     93
تصویر(4-37) بشقاب لب تخت و نقاشی شده     93
تصویر (4-38) کاسه لعابدارسفالی     93
تصویر (4-39) بشقاب سفالی با قلم گیری سیاه    93
تصویر(4- 40  ) پیه سوز قرون سوم تا پنجم ه .ق .     95
تصویر(4-41) کوزه سفالی قرن دوم ه.ق.     96
تصویر (4- 42 ) سنگ قبر هایی به خط کوفی    96
تصویر(4-43) سنگ نبشته سازنده اصلی امامزاده     96
تصویر(4- 44 ) نمای امامزاده ابراهیم     98
تصویر (4-45) سنگاب واقع در ورودی مسجد    99
تصویر(4 – 46 ) معبد آناهیتا در بیشاپور    102
تصویر(4-  47 ) سنگ کنترل آب ، با سه مجرای حجاری شده     102
تصویر(4- 48  ) طرح کلی بازسازی شده معبد    104
تصویر(4- 49) مجسمه سرگاو    107
تصویر(4- 50  ) نمای بیرونی معبد آناهیتا در تخت سلیمان    109
تصویر(4-51) نمای  داخل ، کنار دیوار معبد    109




فصل اول
کلیات طرح

1-1 بیان مسئله
معماری ایران درتمامی گونه هایش همواره پیوندناگسستنی باآب دارد ،درمیان خانه ها ،کاروانسراها ، کاخ ها و در برابر ایوان هایمان آب حضور دارد ، رمز حضوری آب به این صورت درمعماری را می توان از اهمیت آب وتاثیرآن را دراعتقادات و زندگی گذشتگان دریافت. زمانی آب آنقدر مقدس و معنادار بوده است که آن را در قالبی خداگونه ستایش می کنیم و برای آن معبد می سازیم که بااحترام هرچه بیشتراو را ستایش کنیم طوری که آب حکم الهه پیدا می کند. این الهه که به نام آناهیتانام گذاری می شود در ایران باستان یکی از محبوبترین ایزدان آیین زرتشت است ، مهرتقدس بریک پدیده طبیعی ، حکایت از حضوراساسی و بنیادین در ذهن و باورهای انسان داردو آب در بین این عناصر چهارگانه(آب ،آتش ، هوا و خاک) مظهر پاکی و باروری می باشد طوری که امروزه نیزآن را نماد پاکی و روشنایی می دانند. بنابراین تنها در چهارچوب یک سرزمین محدود و محصور نشده است و در همه ی فرهنگ ها دارای جایگاه اعتقادی و باورپذیر است. جایگاه برجسته آب در ایران باستان در شکل معابد تجلی کالبدی یافته است.آناهیتا– ایزدبانوی آب– درسراسرایران کهن ،فرشته طهارت وپاکی است حتی قبل از زرتشتیان نیزبه پاکی آب توجه می شده و در آیین زرتشت پاک نگه داشتن آب از پلیدی یکی از ارکان دین به شمار می آمده است ، شاید بتوان در ایزدکده ایران آناهیتا، ایزدبانوی آب را دوست داشتنی ترین ایزدبانوی آیین زرتشت خواند ازیراست که پردازنده تاریخ ایران باستان ،بی اختیار می خواهد هرآنچه را که در ذهن دارد، نثار این بانوی بانوان ایران کندو بیشتر از خودآب، دل به آب روی آناهیتا سپرد .

1-2- هدف های تحقیق
این پژوهش سعی دارد به شرح ماهیت آب و پرستشگاهای ساخته شده برای این الهه مقدس بپردازد وتاثیرات آن را در زندگی گذشتگان بیان کندو با هدف شناخت آثارتاریخی دردوران اشکانیان صورت گرفته به ویژه با معبدآناهیتا درکنگاور، بیشاپور(کازرون)، وتخت سلیمان  آشنا می شویم و به شناخت معابد، نوع معماری، و جایگاه این معبددر دورهای هخامنشی، اشکانیان و ساسانیان را بازگو می کنیم به شرح اشیاء کشف شده از این معبد(معبد آناهیتا کنگاور) وکاربرد این معبد می پردازیم.
1-3- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن
نگرش ایران از دیر باز به آب مانند موجودی مقدس بوده است . آب در دین زرتشت به قدری اهمیت دارد که به بخاطرهمین یکی از یشت های کتاب مقدس اوستا (آبان یشت) ، به ایزد آب        « اردویسورآناهیته» پیشکش شده است :
- می ستایم همه آب ها را که آفریده اهورامزداست .
- و بستاییم همه آ ب های پاک را که داده اهورامزداست .
آناهیتا علاوه براساطیرمذهبی در دوران باستان ،آب در واقعه عاشورا و قبل از آن به عنوان مهریه دختر پیامبرخاتم (ص) ، در ذهن مردم ایران ماندگار وجاویدان شده است . آب از کهن الگوهای اسطوره ای در بسیاری ازجوامع است. این نماد درحماسه گیل گمش، طوفان نوح عهدعتیق، ماجرای کیخسرو افراسیاب در شاهنامه و بسیاری دیگر از مصادیق ادبیاتی آمده و ضمن تقدس ذاتی با دیگر مفاهیم مقدس مترادف شده است. از نظرتاریخی باید هرودت احتمالاً قدیمی ترین سند را ارائه داده باشد ، ایرانیان آب را پاک نگه می داشتند طوری که بعدها آب مورد ستایش قرار می گیرد البته در جاهایی آب با حضور آتش همراه می باشد، علت ساخت پرستگاه برای آب این بود که آن را در جای مقدسی ستایش کنند و آب را نماد پاکی ، دور از آلودگی، نماد باروری وعشق و دوستی می دانند اماتوجه به آناهیتا(الهه آب ها) از دوره اردشیر دوم هخامنشی درایران مرسوم شده.و در دوره های تاریخی بعد یعنی اشکانیان و ساسانیان همواره ادامه داشته است .
باور به اینکه این ایزد را باید یکی از کهن ترین و پراهمیت ترین باورهای ایران باستان به شمارآورد ، هیچ ایزدی در اوستا وآیین زرتشت تا اندازه آناهیتا با گرمی و دلبستگی یاد نمی شود از این رو غیرایرانی بودن این الهه که گاهی چنین پنداشته شده غیر ممکن است ،تاریخ هم گواه این است که ایرانیان هرگز به پدیده ای غیرخودی مهر چندانی نداشته اند.
 با این حال جداکردن آناهیتا از بدنه زرتشت ناشدنی است اما خود اوهمواره به صورت ایزدی انتزاعی متجلی می شودوهرگزبه مثابه عنصری ازپیکرآیین مزدیسنادرنمی آیدهمین ویژگی آناهیتااست که نشان از کهن بودن آن داردو نشان می دهد که ناهید کهن تر از زرتشت است وایزدیست که هم میزبان زرتشت است هم میهمان او ..
1-4- سوالات
ردپای حضور آب در تاریخ ایران از چه زمانی احساس می شود ؟
آب در بین ایرانیان از چه جایگاه و حرمتی برخوردار بوده است ؟
آب را چرا نماد پاکی و طهارت در ایران باستان و دوره های بعد می دانسته اند ؟
در کدام نقش برجسته های تاریخی آناهیتا به عنوان الهه حضور داشته است ؟
معابد آناهیتا مربوط به چه دورانی می باشد و اوج شکوفایی انها مربوط به چه دوره می باشد ؟
آناهیتا که در ایران باستان از آن به طور خاص یاد شده است به چه معنی می باشد ؟
معبد آناهیتا در ایران در کجاها قرار دارد ؟
ساختار معبد آناهیتا در کنگاور چگونه است ؟
کاربری بنای معبد آناهیتا چه بوده است ؟
معابد در بین باورها و فرهنگ های و اعتقادات مردم چه جایگاهی داشته اند ؟
طی کاوش های به عمل آمده در معبد آناهیتا ( کنگاور ) چه اشیاء تاریخی کشف شده است ؟
1-5- واژهای کلیدی
اشکانیان ، معبد ، آناهیتا ، ناهید ، آناهیت .
1-6- محدودیت ها و مشکلات تحقیق
در یک سری از منابع مطالب به صورتی تکراری و با یک نکات مخفی بیان شده بود که تا حدودی باعث خلال درجمع آوری مطالب می شد، و همچنین حدس وگمان های که زده شده بود دربعضی از موارد باعث دور شدن از موضوع اصلی می شد .
1-7- روش تحقیق
روش پژوهش درانجام این تحقیق میدانی وتوصیفی بوده است وشیوه گردآوری مطالب و اطلاعات کتابخانه‌ای و حضور در محل در معبد بوده است .
1-8- سابقه موضوع تحقیق
آب نماد پاکی وطهارت و جدایی وپاک کننده از آلودگی دانست و همچنین نماد عشق، زندگی، جاودانگی ،حیات ، باروری ، دوستی ، که در ادیان مختلف به ویژه ایران باستان و زرتشت جایگاه ویژه ومهمی را به خوداختصاص داده است وآن را بیشتر مربوط به دین زرتشت دانسته وازآن جداناپذیر می باشد، ارزش آب را می توان به صورت کامل دردین زرتشت بیان کرد که برا پرستش آن دست به ساخت جایگاه های مقدسی برای آن می زدند که به آن معبد   می گویند ، یکی از این معابد در کنگاور قرار دارد،کنگاور اولین بخش شرقی کرمانشاه است و در بزرگ راه کربلا نشسته است «ایزیدورخاراکسی» اولین کسی است که در نیمه نخست سده ی اول میلادی از آن به نام ( کن کبار ) نام برده است . مورخین و جغرافیا نویسان غرب و ایرانی از سده سوم هجری قمری به بعد از این ناحیه به نام های کنکور ، کنگوار ، کنگوروقصراللصوص (قلعه دزدان ) نام برده اند . شهرت کنگاور از آغاز تا امروز شاید بیشتر به خاطربناه یا کاخی است که ازپیش ازاسلام برفراز صفه‌ای وسیع در دل آن برپاگردیده بوده است این بنا امروزه به نام معبد آناهیتا یا ناهید شهرت دارد که در جای خود از آن صحبت خواهیم کرد .
 شهرت عمده کنگاور درروزگار اسلامی وهم اکنون به خاطربقایای بنایی است که پیش ازاسلام برفراز صفه ای درمرکز قصبه کنگاورازسنگ ساخته شده است .

امروزه ایرانیان و حتی جهانگران ، کنگاور را به عنوان معبدآناهیتا می شناسند. چیزی جز این نیست مگرعظمتی که به لحاظ باستان شناسی براین اثر شگرف مرتبط است. ابتدا در این راستا سخن خود را از رومان گیرشمن که سالها در ایران به کاوش و بررسی پرداخته آغاز می نمائیم وی در کتاب ایران از آغاز تا اسلام می نویسد: ... در معبدکنگاور پرستشگاهی با طرح غربی ساخته شده و تصور می رود در حدود دویست قبل از میلاد بنا شده است . در ساختمان اصلی استعمال قطعات سنگی مسطح تخت جمشیدتقلیدشده اما ستون های آنهادارای سرستون دری است که برفرازآنها تخته های کرنتی قرار گرفته است. در ضمن این بنارا با بقایای معبرکرهه (خورهه) و لائودیسه در نهاوند متعلق به دوره سلوکی ها طبقه بندی کرده وطرح آن را غربی می داند. بنایی که ماامروزه معبدآناهیتا می شناسیم مورخان و جغرافی نویسان اسلامی آن را تحت عنوان شکارگاه پرویزوکاخ خسروپرویز و قصرالصوص معرفی کرده اند. پرفسور ارنست هرتسفلد باستان شناس آلمانی بنای کنگاور را معبدی از دوران اشکانیان دانسته و آن را یکی از بزرگترین معابددنیای باستان می داند ولی نام آناهیتا در کتیبه‌های هخامنشی از زمان اردشیر دوم به کار برده شده است و پیش از آن یعنی در زمان کوروش و داریوش وخشایارشاه نامی از آناهیتا نیست . ظاهراً پرستش آناهیتا در دوران اردشیر دوم رونق گرفت و او مجسمه‌هایی را در معابد به یاد این ایزد بانو برپا کرد . در کتیبه‌ای که از او در شوش باقی مانده او بیان می‌کند که بازسازی ایوان و کاخ شوش را به درخواست اهورامزدا ، آناهیتا و میترا به انجام رسانده است .از نقش برجسته‌های مهم آناهیتا در ایران می‌شود به تصویر او در نقش رستم و همچنین تاق بستان در کرمانشاه اشاره کرد. نیایشگاه آناهیتا در کنگاور را با توجه به تطابق با بناهای مشابه از نظر معماری"متعلق به دوران پارتی ( 253 – 224 پیش از میلاد )  می دانند و معتقدند که در دوران ساسانی مرمت شده است.