مقدمه:
چنانچه تاریخ زندگی بشری را مطالعه کنیم، خواهیم دید آنچه را که ما امروزه مدیریت می‌نامیم از دیرباز به عنوان یک ضرورت برای انسان مطرح بوده و در اغلب فعالیتهای وی حضور داشته است. از ایام گذشته، نظریه‌های مدیریت و سازمان بدون آنکه مدون و منظم شده باشند به کار گرفته می‌شدند و در شرح احوال و اعمال رسولان و پیامبران در اعصار گذشته کاربرد این نظریات مشهود بوده‌است، بخصوص اگر به دوران پیامبر(ص) خویش برگردیم می‌بینیم که پیامبر (ص) اسلام تمامی اصول مدیریتی را که الانه مدون شده است در جنگها و در هدایت مردم جاهل و عوام آن زمان رعایت می‌کرده پس نظریه‌های مدیریت پدیده نوینی نیستند که بشر در عصر جدید به آن دست یافته باشد، بلکه آنچه در قرون اخیر در زمینه سازمان و مدیریت انجام گرفته به صورت مجموعه در آوردن و جامه عمل پوشاندن به نظریات و اندیشه های پراکنده ای است که از قبل موجود بوده است همانطور که در تجزیه تحلیل ذیل آمده نشان می‌دهد که کاری که فرنگیان در ساخت و پرداخت تئوری مدیریت و سازمان کرده‌اند کاری غریب و بغرنج نیست که از عهده غیر آنان برنیاید بلکه از دوران قبل از اسلام و بعد از آن نیز تا به الان بوده است.
تعاریف مدیریت و مقایسه آن در دوران حضرت پیامبر (ص) و مدیریت پیامبر (ص) بر مسائل آن زمان:
صاحبنظران مدیریت را به گونه‌‌های متفاوت تعریف کرده‌اند. صاحبنظری مدیریت را هنر انجام امور به وسیله دیگران توصیف کرده و بر نقش دیگران و قبول هدف از سوی آنان تاکید ورزیده است، گروهی مدیریت را علم و هنر هماهنگی کوششها و مساعی اعضای سازمان و استفاده از منابع برای نیل به اهداف معین توصیف کرده‌اند، همانطور که در روایات آمده پیامبر (ص) یارانی چون ابوذر، سلمان فارسی، بلال حبشی و از دورترین اقصی‌نقاط دنیا تا نزدیکترین فرد چون مولای متقیان را به گونه‌ای کنار هم جمع کرده بود که گویی از یک دیار واحد و از یک فرهنگ برخوردارند جنگ بدر که نخستین جنگ بزرگ مسلمانان با کفار قریش بود[1] و شخص پیامبر (ص) در آن شرکت نمود و فرماندهی که پیچیده‌ترین اصول مدیریتی در آن نهفته است را در دست گرفتند و ضربه سختی بر دشمن وارد کردند. یکی از اصول مدیریت این است که از کمترین امکانات بیشترین و بهترین بهره را ببریم اگر جنگ بدر را بررسی کنیم. می‌بینیم که مسلمانان در این جنگ از کمترین تجهیزات جنگی و کمترین منابع انسانی برخوردار بودند.
هنر پیامبر (ص) در استفاده از اصول مدیریتی هماهنگی افراد و انجام امور به بهترین وجه بوسیله بهترین افراد بود به عنوان مثال پیامبر (ص) در جنگ بدر چهل نفر از مسلمانان را تحت فرماندهی حضرت حمزه که قهرمان رزم آوری بود، برای کنترل مسیر کاروانها فرستاد و همین افراد منطقه‌ای در حدود 130 کیلومتر را که عرض آن بود نگهبانی کردند.
مدیریت بحران و عملکرد پیامبر (ص) در مقابل بحرانها:
در مدیریت بحران مهمترین عامل، عامل روحیه است و نوع رفتار انسان با مسائل، نظریه‌پردازی می‌گوید مشگل همیشه موجود می‌باشد آنچه همیشه وجود ندارد برخورد مناسب با بحران است، وقتی که خبر حرکت لشگر اسلام در تعقیب لشگر کفر به ابوسفیان رسید آنها شروع ب جنگ روانی و شایع و تهدید مسلمانان، کردند که پیامبر (ص) و مسلمانان گفتند «حسبنا الله وَ نِعم الوکیل»
خدا ما را کافی است و او بهترین مدافع است آنگاه با پیام جبرئیل، پیامبر(ص) به مدینه بازگشت و دشمنان بر اثر رعب و وحشتی که از مسلمانان در دلشان افتاده بود به سوی مکه گریختند.[2]
نوآوری در مدیریت و سنت شکنی پیامبر (ص):
بسیاری از نظریه پردازان مدیریت از جمله بولدینگ، سالان سیکف، پیفر، مارچ، اوسون و غیره. مدیریت را پدیدة در حال رشد می‌دانند و سنتهای قبلی را رد کرده و روشهای نوینی جایگزینی آن می‌کنند و سطوح مختلف جدیدی برای مدیریت تعریف می‌کنند، پیامبر(ص) اسلام این پدیدة اجتماعی را بیش از 1400 سال پیش در بین مردم جاهل و عامی عملی و کاربردی کرده بودند بطوری که در زمان جاهلیت، سنتهای غلطی وجود داشت که در رگ و پوست وجود مردم جاهلیت، ریشه دوانیده بود. یکی از آن سنتهای غلط این بود که ازدواج یک شخص از طبقه پائین با یک شخص از طبقه بالا را جایز نمی‌شمردند، پیامبر (ص) اسلام برای ریشه‌کن کردن چنین سنتهای غلط و اجرای دستور اسلام که میزان از همتایی دین و کمال است، نه حسب و نسب، عملاً وارد صحنه شد. و زید بن حارثه، غلام و پسرخواندة پیامبر (ص) بود، پیامبر (ص) او را آزاد کرد و زینب دختر عمه‌اش را همسر او گردانید!