سیر خط و خوشنویسی فارسی

اختصاصی از کوشا فایل سیر خط و خوشنویسی فارسی دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

چگونگی پیدایش و سیر تکاملی خط در جوامع انسانی مربوط به یک قوم و ملت و یا کشور خاصی نیست، بلکه پس از پیدایش انسان و در طول شکل گرفتن اقوام و ملل، انسانها تدوین و ترسیم اشکال و علائمی را وسیلۀ ارتباط خود با دیگر اقوام و فرهنگهای پیرامونشان قرارداده اند، ولی اوراق تاریخ ازاکثر آنها یادی و نشانی ندارد؛ چرا که، آثار و علائمشان در اثر گذشت زمان و بلایای طبیعی و بسیاری ازعلتهای دیگر از بین رفته است.
درعین حال، اقوام برگزیده تر و با فرهنگ تر همیشه در طول تاریخ آثار و علائمی از خود بیادگار گذاشته اند که نشانگر غنای فکری و فرهنگی آنان بوده و از آن جمله است وسیلۀ ارتباطی و انتقال علم و اندیشه که خط باشد. تکامل خط، همواره با تحول زبان همراه بوده و سیرش در پنج دوره می توان بازگو کرد:
مرحله اول:
دراین مرحله، انسانها هنوز تشکیل جمعیتی ثابت را در یک سرزمین خاص نداده بودند و افکار و احتیاجات خود را به وسیله حک علامات ساده بر روی اشیاء نمودار می ساختند، مانند: چوب خط ها و یا علائم تصویری بر روی تخته سنگ ها و یا دیوارۀ غارها. گاهی هم مواد خاصی را رمز و نشانه برای القاء نظری خاص قرار می دادند، مانند: نمک، فلفل، دستمال و غیره که هنوز هم بعضی از این افکار رایج و متداول است. به عنوان مثال، نمک را نشانه دوستی و مودت و دستمال را نشانه جدائی و فراق می دانستند. اینها، امروز نیز کم وبیش رایج است.

مقاله خوشنویسی

اختصاصی از کوشا فایل مقاله خوشنویسی دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

این فایل در قالب ورد و قابل ویرایش در 85 صفحه می باشد.

فهرست

عنوان                                                                                                 صفحه                  

پیشگفتار ......................................................................................................................................................3

نگاهی به خطوط ششگانه (اقلام ستّه ) ......................................................................................................4

اختراع نوشتن ...............................................................................................................................................6

تاریخچه پیدایش خط و الفبا -3 .................................................................................................................9

سلطانعلی مشهدی ....................................................................................................................................15

یاقوت مستعصمی ......................................................................................................................................16

خط شکسته نستعلیق ................................................................................................................................17

میرعماد حسنی ..........................................................................................................................................18

تاریخچه خط 2 .........................................................................................................................................19

تاریخچه خط 1 .........................................................................................................................................23

خوشنویسی ................................................................................................................................................23

مکتب سقاخانه و تأثیر آن بر نوآوری در خطاطی .....................................................................................25

مدرنیستها و اقلام قدی ............................................................................................................................26

خط ناخنیگونه‌ای ......................................................................................................................................27

تاریخچه انجمن ........................................................................................................................................27

تکامل خوشنویسی در ایران  .....................................................................................................................34

سیر تکامل خوسنویسی در ایران ...............................................................................................................36

مدخلی بر اطلس چهارده قرن هنراسلامی ................................................................................................39

قاعده ی نسبت .........................................................................................................................................43

فهرست و خلاصه ی قواعد کلّی خطّ .......................................................................................................56

چگونگی گتراشیدن قلم  ..........................................................................................................................63

تراشیدن قلم  .............................................................................................................................................64

چهار مرحله تراش قلم ..............................................................................................................................65

کوبیسم cubism  ..................................................................................................................................74

سمبولیسم: Symbolism  ...................................................................................................................75

منابع ..........................................................................................................................................................78

 

پیشگفتار

انجمن خوشنویسان ایران از سال 1329 با همت استادان بزرگواری چون زنده یاد سید حسین میرخانی و دیگر استادان والامقام نظیر شادروانان علی اکبر کاوه ، ابراهیم بوذری و سید حسن میرخانی ، با اهتمام زنده یاد دکتر مهدی بیانی محقق و استاد دانشگاه و تنی چند از عالی همتان فرهنگ خواه ، با همکاری وزارت فرهنگ و هنر وقت تاسیس و راه اندازی شد و نام کلاسهای آزاد خوشنویسی زینت بخش این خانه عشق و دلدادگی گردید. این نهاد اصیل و مردمی بنیاد نامه رسمی خود را با نام انجمن خوشنویسان ایران در تاریخ 19 شهریور ماه 1346 اخذ و فعالیتهای درخشان و تاثیر گذار خود را پی گرفت. انجمن خوشنویسان ایران به تدریج و در آغاز دهه سوم حیات پربار خود دوره رونق و گسترش را تجربه کرد و در مواجهه با رویکرد وسیع و پرشور اقشار مختلف جامعه به ویژه جوانان و نوجوانان اقدام به تاسیس فراگیر شعب در سراسر کشور نمود که این روند همچنان ادامه دارد.

   سر گذشت پیدایش خط در دوران قبل از اسلام بحث دیگری دارد ، ولیکن در دوره اسلامی و مقارن قرنهای اول و دوم هجری برپایه خطی موسوم به نبطی و حجازی ، خط کوفی شکل گرفت ودر دوره های بعد به ترتیب و تدریج خطوط سته ، ثلث ، نسخ ، ریحان ، رقاع ، محقق ، و توقیع ، و سپس ، خط تعلیق به دست هنرمندان ایرانی ابداع شد ، تا نوبت به قرن هشتم و ظهور خط نستعلیق رسید ، این قلم از تلفیق خط نسخ و تعلیق و نوعی خط تحریر که در بین مردم ایران رایج بود و به وجود آمد و اندکی بعد ، در قرن دهم خط شکسته نستعلیق پدیدار شد. خطوط رایج در ایران اسلامی عبارتند از ثلث ، نسخ ، نستعلیق و شکسته نستعلیق ، این خطوط از مواریث گرانقدر ملت با فرهنگ ایران به شمار آمده و در موزه های بزرگ دنیا چون جواهرات بی نظیر نگهداری می شوند که موجب افتخار و نشانه ظرافت طبع ملت کمال طلب و هنردوست و هنر آفرین ایران است.
   هنر خوشنویسی و نستعلیق ویژگی هنر ناب را در ساختار هندسی خود دارد و با نمود بارز خود در منزلت و جایگاهی قرار گرفته است که نهضت امپرسیونیزم و آبستره می خواهد به آن برسد و ساختار هندسی و ریاضی هنر خوشنویسی و وجود تناسبهای ایزدی و طلایی در این هنر ویزگی ها و امتیازات خاصی به این هنر بخشیده است ، میدان و محتوای هنر خوشنویسی که مبتنی بر دستاوردهای ملی و دینی است از طرفی در ذهن و قلب مردم جاری است و مردم با آن آشنایی بصری وسیع دارند و این نگرش قداست خاصی برای این هنر ایجاد کرده است.

نگاهی به خطوط ششگانه (اقلام ستّه )

اقلام ستّه (شش قلم) شامل ثلث، نسخ، محقق، توقیع، رقاع و ریحان است. این اقلام توسط یاقوت مستعصمى از بین اقلام مختلف انتخاب شد. وى در زیبا کردن این خطوط ابتکاراتى بخرج داد و در واقع این خطوط توسط وى ظهور کرد. این اقلام به خطوط اصول نیز مشهورند.
کوفی
ریحان
توقیع
رقاع
ثلث
نسخ
محقق
کوفى
نخستین نوع خوشنویسى که قرآن به آن نوشته شد کوفى بود. بعد از ظهور اسلام در ایران، این خط نیز رواج یافت.
با تأسیس شهرهاى کوفه و بصره در دومین دههٔ شکوفایى اسلام، دانشمندان گرانقدرى بوجود آمدند که توجه زیادى به زبان و خط عربى داشتند و کوفه نقش تعیین‌کننده‌اى در خط مکّى - مدینه‌اى داشت؛ و خط جدیدى پدید آمد که بنام خط کوفى مشهور شد.
خط کوفى در نیمه دوم قرن اول هجرى به اوج خود رسید و سه قرن دوام یافت.

بطورکلى خط کوفى در دو نوع ظاهر شده است. یکى تحریری، کتابتی، ساده و تزئینى و موشّح و دیگرى کوفى بنّایى ومعقّلی.
خط کوفى تزئینی، از قرن دوم هجرى عامل بسیار مهمى در هنر اسلامى براى سوره‌هاى قرآن مجید، نوشته‌هاى روى سکه‌ها و لوحه‌هاى یادبود بشمار مى‌آمد. اما مهم‌ترین جلوۀ خط کوفى تزئینى را باید در قرن چهارم هجرى در کتیبه‌هاى سلجوقى که در اواخر حکومت خلفاى عباسى فعالیت داشتند، جست‌وجو کرد. از قرن چهارم به بعد خط کوفى به تنهایى شکل تزئینى یافت و این تحول تا اواخر قرن پنجم هجرى ادامه یافت. از این زمان به بعد خط کوفى عملکرد اصلى خود را از دست داد و صرفاً تزئینى گشت.
خط بنایى یا معقلى خطى است بدون دور و متکى بر سطح. خط بنایى تشکیل شده از خطوط مستقیم عمود برهم که زوایایى را بوجود مى‌‌آورد.
اصل و منشأ خط کوفى از خط سریانى است. خط کوفى ایرانى نیز براساس نتایج برخى پژوهندگان معاصر در آثار بازمانده کشف شده است. این خط کوفى شیوهٔ خاصى داشته با حروف منفصل که با خاطى مویین به یکدیگر پیوسته و در آن شباهتى با خط اوستایى و پهلوى یافت شده است که آن را کوفى شیوهٔ ایرانى نامیده‌اند.
خط کوفى در ایران تا مدت پنج قرن معمول بوده است که بیشتر در کتابت قرآن و تزئین ابنیه و کتب، ظروف و ... بکار مى‌رفته است.
ثلث
خط ثلث با ساختارى ایستا و موقر، بیشتر در تزئین کتاب‌ها و کتیبه‌ها بکار مى‌رفته است. انواع گوناگون ثلث تزئینى توسط ابن‌بواب و یاقوت ابداع شده که براى کتابت قرآن و دیگر کتب مذهبى بکار مى‌رفته است. ابن‌بواب زیبایى و ظرافت را با خط ثلث همراه کرد.
خط ثلث در ایران براى نوشتن عنوان سوره‌هاى قرآن کریم، پشت جلدنویسی، سرلوحه‌ها، و بخصوص در کتیبه‌ها و کاشى‌کارى‌ها بکار رفته است و هنوز نیز رایج مى‌باشد.
ریحان
خط ریجان از خط نسخ مشتق شده است؛ اما از خط ثلث نیز بهره گرفته است ولى از آن ظریف‌تر است. خط ریحانى بسیار نزدیک به خط محقق است. این خط از ابداعات على ابن - عبیدالله ریحانى است و به همین دلیل نام ریحانى گرفته است. برخى نیز آن را به ابن‌بواب نسبت مى‌ٔهند، زیرا براى این خط و زیباسازى آن تلاش‌هاى شایانى کرده است.
برخى نیز خط ریحان را مشتق از خط محقق مى‌دانند که سال‌ها پس از آن پدید آمده است. این خط همهٔ محاسن و ویژگى‌هاى خط محقق را دارد. ولى ظریف‌تر از آن نوشته مى‌شود و به ظرافت و لطافت ممتاز است

اختراع نوشتن

Hieroglyphs یا حروف تصویری در مصر باستان

با اختراع نوشتن بود که بشر به کمک آن توانست تاریخ به یادگار بگذارد و دانسته های خود را محفوظ نگاه دارد و پیشرفت کند.

اما نیاکان ما چگونه فن نوشتن را فرا گرفتند؟ حدود شش هزار سال قبل مردمی که سریعتر از همه، جاده تمدن را در می نوردیدند، ظاهرا سومری ها و مصری ها بودند که به ترتیب در بین النهرین (وادی بین دجله و فرات) و دره نیل به سر می بردند، این مردمان در کار ابداع فن نوشتن بودند.

شش هزار سال قبل دهقانهای مصری که مکلف بودند سبدی چند از فراورده غله خود را به تحصیلدار مالیاتی تحویل دهند، تصویر زمخت سبد را بر دیوار کلبه خود می کندند و کنار آن به تعداد سبدهایی که داده بودند علامت می گذاشتند.
بله، نخستین طرز نوشتن بدین صورت بود، یعنی نوشتن با عکس (شکل نگاری)، این شکل از نوشتن مصور آنقدر بود که تقریبا همه اقوام ابتدایی از آن استفاده می کردند.
مدتها پیش عده ای از سرخ پوستان امریکایی با پنج زورق و به رهبری سردار قبیله خود شاه ماهیگیران ظرف سه روز از دریاچه سوپریور عبود کردند و به سلامت پای به خشکی گذاشتند و چون می خواستند یاد این رویداد مهم جاوید بماند، تصویر یادگاری آن را بر دیواره یک صخره ، نقش کردند.
در اینجا تصویری که از روی آن کشیده شد، نقل می شود، ساختن یک تصویر زمخت، مثل تصویر افرادی که در زورق نشسته اند آسان بود، اما ترسیم یک اندیشه یا تصور، یا گذران سه روز بنظر دشوار می نمود.
از این جهت بود که سرخ پوستان نشانه ای را که برای خورشید داشتند با نشانه آسمان یکی کردند تا، بدین ترتیب بر مدتی که خورشید قوس آسمان را می پیماید (مفهوم نگاری) دلالت کند؛ یعنی مدت یک روز، آن گاه سه عدد از این علامت مرکب که پهلوی هم قرار گیرد، مفید معنی سه روز خواهد بود.

البته آن شاه ماهیگیران می خواست مردم بدانند که او رهبر بی چون و چرای قوم خو بود و توانست آنان را به ساحل سلامت سوق دهد، او به صورت پرنده ای که بر زورق اول نقش شده نمودار گردید و نقش سنگ پشت، که نزد سرخ پوستان امریکایی علامت زمین است ، نشان می دهد که سالم به خشکی پیاده شدند.

مراحل خوشنویسی و آداب و وظایف خوشنویسان

اختصاصی از کوشا فایل مراحل خوشنویسی و آداب و وظایف خوشنویسان دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

بخشی از متن اصلی :

آغاز و انجام خوشنویسی به شش دوره منقسم است: ابتدائی ، متوسطه ، خوش ، عالی ، ممتاز ، استادی از میان علاقه مندانی که قدم در راه فراگیری این هنر می گذارند کمتر کسی یافت می شود که تمام این راه را طی کند و به استادی برسد. بیشتر آنان در رسیدن به یک ، دو ، یا سه دوره ی آن توفیق می یابند ؛ زیرا کاری پر زحمت و مشکل است که فقط عشق و علاقه آسانش می کند و در خور حوصله هر کس نیست مخصوصاً زندگی ماشینی امروز و مشغله ی زندگی متنوع، کمتر به اشخاص اجازه می دهد که به این هنر ارزنده بپردازند و در این راه پیشتر روند و جز دلباخته ای به ادامه و تکمیل آن نمی پردازد. لکن قدر لازم برای هر با سواد این است که اگر چه مدت کوتاهی ، نزد استاد ، با مختصری از اصول و قواعد صحیح نوشتن کلمات و ترکیبات آن آشنائی پیدا کند ، تا حدی که خطی خوانا و روشن داشته باشد و بیننده و خواننده را در آن رغبتی دست دهد و این خود طی دوره ی ابتدائی و رسیدن به آغاز دوره ی متوسطه حساب می شود. از این پس به نسبت علاقه مندی و فعالیت و استعداد می تواند به مراتب بالاتر برود تا اینکه به ترتیب، دوره های خوش و عالی و ممتاز را بگذراند و کم کم به مقام استادی نایل گردد.

لذا برای فراگیر ِ مبتدی لازم است روی حروف و کلمات سرمشق استاد دقت کند و حرکات و گردشهای آن را در نظر بگیرد ، هر چند که بد و ناصاف نویسد به صبر و حوصله کلمات را در حد و اندازه ی سرمشق نقل و تکرار کند و تا مدتی بدون سرمشق و از پیش خود چیزی ننویسد و پیوسته از شیوه و اسلوب استاد پیروی نماید تا به نیروی طبع و قابلیت، شیوه و ربط استاد را به دست بیاورد و دستش در این کار قوت یابد. لازم است که قلم مشق را به اندازه ی درشتی و ریزی خط سرمشق انتخاب کند و از مشق کردن روی سرمشقهای ناقص که استادانه نیست برحذر باشد و تا جایی که ممکن است روی خط بد و ناقص نگاه نکند. سلطانعلی مشهدی گوید:

جمع می کن خطوط استادان                         نظری می فکن در این و در آن

طبع تو سوی هر کدام کشید                         جز خط او دگر نباید دید

تا که چشم تو پر شود ز خطش                     حرف حرفت چو دُر شود ز خطش

پس از اینکه خط او نیرو گرفت گاهگاه از ذهن خود کلمات و عباراتی بنویسد و آنگاه با خط استاد و سرمشقها مقایسه کند و یا به نظر استاد برساند.

این فایل به همراه چکیده ، فهرست مطالب ، متن اصلی و منابع تحقیق با فرمتword در اختیار شما قرار می‌گیرد

تعداد صفحات : 13

خط و خوشنویسی

اختصاصی از کوشا فایل خط و خوشنویسی دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

مقاله با عنوان خط و خوشنویسی در فرمت ورد در 14 صفحه و شامل مطالب زیر می باشد:

خط و خوشنویسی
پیدایش خط کوفی را چنین آورده اند
خط کوفی
کوفی بنایی (معقلی)
خط محقق
خط ثلث و نسخ
خط تعلیق و دیوانی
خط دیوانی
خط تعلیق
خط رقعه
خط نستعلیق
ارزشهای بصری خط کوفی
ارزشهای بصری خط ثلث و نسخ
ارزشهای بصری خط نستعلیق
ارزشهای بصری خط شکسته نستعلیق

کاربرد خط و خوشنویسی در معماری

اختصاصی از کوشا فایل کاربرد خط و خوشنویسی در معماری دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

کاربرد خط و خوشنویسی در معماری

38 صفحه در قالب word

مقدمه :

افسانه پیدایش خط:

تا کنون درباره ابداء یا شروع آغازین خط روایات و افسانه های بسیار نقل شده است. همانطوریکه راجع به مبداء یا ابداء زبان افسانه های زیادی بیان شده است. روایتی موجود است که نخستین مبتکر خط « کادموس »؛ شاهزاده فینقی و بنیانگزار شهر « تَبِس » بوده که برای نخستین بار الفبا را تدوین کرده است و سپس به یونان آورده است. بنا بر روایت یک افسانه چینی مخترع خط یک الهه اژدهای چهار چشم بوده. در افسانه دیگر چینی نقل شده است که ابتدا، خط به صورت خطوط و نشانه هایی بر روی لاک یک لاکپشت به انسان رسید. نیز طبق یک افسانه ی ایرلندی « اُدین » مختر ع خط رمزی یا « رونیک » بوده. در افسانه های بابلی و مصری خدای « نِبو » و خدای « ثوْث » ودیعه دهنده ی خط به انسان بوده بوده اند. و بلاخره، بنا به نقل یکی از علمای « تالمود » به نام « رابی اِکیبا » الفبا قبل از خلقت انسان وجود داشته است. و طبق روایات اسلامی الفبا توسط خداوند به انسان عطا شد.

1 - آغاز و مراحل تطور خط

الف ) خطوط تصویری: ........ ( یک ضرب المثل چینی می گوید: یک تصویر مظهر بیش از هزار کلمه است. ) در لاتین به معنای نقاشی است. این نام اصطلاحا در علم زبانشناسی و شناخت و تطور خط به کهن ترین مرحله آغاز خط اطلاق می شود. در این مرحله تصاویر سمبل و ارزش مفاهیم انسانی را دارا می باشند و می توانند قدیمی ترین مدارک مستند ثبت شده توسط انسان منظور گردند. البته قبل از این مرحله ی طبقه بندی شده در تطور خط، انسان آثار قدیمی تری در اشاعه منظور و نظر ابتدایی خویش دانسته است که آن ها را در اصطلاحا نقوش پیش از تاریخ همچون نقوش ثبت شده در بعضی ارتفاعات و درون غار ها مشاهده می کنیم مانند؛ ارتفاعات هجیران مهاباد، کوه دشت لرستان، غار میرملاس، دوشه، همیان، منطقه قوجستان جمهوری آذربایجان و نماد هایی در جنوب فرانسه از جمله غار معروف « اسکو ».

ب ) خط هیروکلیف: مرحله ی دیگر خط، هیروکلیف می باشد که در آن تبدیل تصویر به صوت یا آوا است. یعنی تصاویر به عنوان آوا استفاده می شود. در این مرحله می تواند استفاده از اشکال ساده جهت انتقال معنای ساده آن ها باشد که بعد ها به صورت واژه نگاره ها در این نظام نوشتاری ایفای نقش می کنند.

ج ) استفاده از شناسه ها: مرحله ی دیگر استفاده از شناسه ها است. برای مثال در زبان مصری jb  به معنای بز است و jbi  به معنای تشنه بودن، حال با توجه به این که در نظام تصویری خط هیروکلیف نشانی برای مصوت ها وجود ندارد لذا از این تصاویر وقتی منظور بز است، شکلی از بز به آن اضافه می کنند و چناچه منظور تشنه بودن باشد تصویر انسان دست به دهان را به آن اظافه می کنند. به تصاویر بز و انسان در این عبارات شناسه گفته می شود.

د ) تبدیل تصویر به هجا: مرحله ی بسیار مهم دیگر در تطور خط، مرحله ی تبدیل و تحول خط از تصویر به هجای میخی و الفبا است. این تحول یعنی تبدیل تصویر به هجاهای خط میخی و الفبایی البته برای هجاهای خط میخی یعنی حدود دو هزار سال قبل از تبدیل تصویر به الفبا صورت گرفته است. زیرا قدیمی ترین کتیبه ها ی نوشته شده به خط الفبایی فینقی مربوط به اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره ی اول قبل از میلاد است،‌ در صورتی که کتیبه های میخی از حدود سه هزار سال قبل از میلاد به بعد به بعد نوشته و ثبت شده اند.

2 - کتیبه ها:

الف ) کتبه های غیر منقول مستقل؛ کتیبه هایی هستند که به مناسبت ها و مراسم خاص در صخره ها به همراه نقش برجسته کنده شده باشد. مانند رزم اردشیر بابکان با اردوان در فیروز آباد.

ب ) کتیبه های غیر منقول وابسته به اثر ( معماری ): کتیبه هایی هستند که روی آثار و بناهای تاریخی حک شده باشند. مانند کتیبه های فارسی باستان در پاسارگاد.

ج )‌ کتیبه های منقول مستقل: به کتیبه هایی گفته می شود که منحصرا به منظور نوشتن خط روی آن ها ساخته شده باشد. مانند الواح گنجینه ی تخت جمشید.

د ) کتیبه های منقول وابسته به شیء: به کتیبه هایی اطلاق می شود که به دلایل مختلف روی اشیاء می آیند. مانند کتیبه های منقوش روی ظروف و ادوات جنگی.

خوشنویسی در هنر ، معماری اسلامی و مساجد

آیا تا به حال شده است کتیبه ای را در مسجد یا حسینیه با دقت بخوانیم؟ آیا تا به حال به نقش آن در زیبایی مسجد فکر کرده ایم؟ به راستی چرا این قدر مساجد ما از کاشی کاری هایی که منقش به آیات قرآنی است پر شده است؟ آیا امروزه مسجدی را می توان در نظر گرفت که آیه ای، حدیثی یا مطلبی با خط زیبا به دیواره های آن، چشم هر بیننده ای را به خود جلب نکند؟ یکسری امور در انسان به عنوان فطریات شمرده می شود مثل حقیقت جویی، گرایش به خیر و فضیلت، هنر، خلاقیت و عشق و پرستش. در کتاب فطرت اثر استاد شهید مرتضی مطهری آمده است: “اموری که از قدیم صنایع مستضرفه نامیده شده اند، مثل خط که یک هنر خیلی قدیمی است [خلق نوعی زیبایی است.] خط بسیار زیبا برای انسان ارزش فوق العاده ای دارد و انسان آن را حفظ می کند. قرآنی که با خط بسیار زیبا نوشته شده باشد، ده بار هم اگر انسان آن را دیده باشد دفعه یازدهم باز می خواهد ببیند، بلکه صدبارهم دیده باشد، دفعه صدو یکم باز می خواهد تماشا کند” شهید مطهری این مباحث را ذیل بحث فطرت آورده اند که ام المسائل معارف اسلامی دانند. این سخنرانی در سال 1355 توسط ایشان ایراد شده بود که در ادامه با تعریف کردن خاطره ای از پدر مرحومشان ادامه می دهند: “مرحوم ابوی ما (رضوان الله علیه) که خط خودشان هم خوب بوده است، به خط مخصوصا علاقه خاص داشته اند. ایشان می گفتند اگر قرآن خیلی خوش خط دست من باشد دیگر نمی توانم بخوانم، چون آن قدر خیره می شوم به خطش و به زیبایی اش که از خواندن آن باز می مانم. نمونه خط زیبا کتبیه بایسنقر است در جلوی ایوان مقصوره [در حرم امام رضا علیه السلام.] در آن کتیبه بزرگ که جلوی پیشانی ایوان است و بایسنقر که پسر گوهرشاد بوده، خودش در آخر کتیبه نوشته است: “کتیبه بایسنقر بن شاهرخ بن امیرتیمور گورکان” گوهرشاد زن شاهرخ بوده و بایسنقر پسر او. در خط ثلث دیگر نظیری برای بایسنقر نیامده است، نه قبل از او کسی چنین نوشته است و نه بعد از او کسی توانسته بنویسد. با اینکه علیرضا عباسی که در زمان شاه عباس می زیسته، فوق العاده خطاط خوبی است و نمونه های خطش که اکنون در اصفهان یا در قم در مقبره شاه عباس هست، فوق العاده زیباست ولی [به پای بایسنقر نمی رسد(]1)“ در فطریات در بعضی امور دو سه مقوله باهم توام می شوند. مثلاکسی که شعر زیبایی می سراید هم خلق و ابداع داشته است، هم زیبایی که گرایشی فطری است را پاسخ گفتند. در مورد خط زیبایی که بر روی کاشی کاری ها، در مساجد و حسینیه ها و ... نیز وجود دارد، می توان گفت چندین حس فطری درگیر است: اول که نوعی ابتکار و خلق است: *گرچه هرنوع خطی، اصولی دارد مثلااصول خط نسخ با ثلث و نستعلیق و شکسته نستعلیق و هما و ... فرق می کند و از آن طرف هم، هیچ دو خطی را نمی توان پیدا کرد که 2 خطاط و یا حتی 1 خطاط نوشته باشند و این 2 مکتوب عین هم باشند. پس در هر خطی، نوعی ابتکار و خلاقیت موجود است. دوم: حس زیبایی است. انسان از آنجا که مخلوق خدا است، و باید خودش را خدایی کند، در مقابل خدای جمیل، وظیفه زیبا شدن را دارد. این زیبا شدن در همه امور مطرح است و زیبایی هم فقط به معنی مادی و محسوس آن نیست. چه اینکه ما احسان را هم جزء مقوله زیبایی می شمریم. ولی سپاسگزاری و نیکی پاسخ دادن به نیکی دیگران را مثل شیء و چیزی نیست که بگوییم شی زیبایی است. در واقع وقتی “ان الله جمیل و یحب الجمال” ماهم باید زیبایی را دوست داشته باشیم. و البته در فطرت و خلقت ما، این گرایش نهفته و موجود است. از مواردی که زیبایی به آن تعلق می گیرد اعمال انسان است. آن چنانچه ما باید در گفتار خود که محصول اندیشه و زبان است، باید رعایت زیبایی را بکنیم و از کلمات زشت در کلام پرهیز کنیم، در نوشتار هم باید، زیبا بنگاریم. حضرت علی می فرمایند: الخط لسان الید(1/86[ )ص 49] و نیز چنانچه کلام زیبایی نافذتر از تیر باشد، خط زیبایی هم چنین تاثیری را بگذارد. رب کلام انفذ من سهام(4/69()2) البته صرف زیبایی خط در نوشته ای مهم نیست، بلکه مضمون سخنی که می خواهد بگوید اگر زیبا نوشته شود، تاثیر فزاینده ای دارد. لذا حضرت علی می فرماید: رسول الرجل ترجمان عقله و کتابه ابلغ من نطفه:(3) فرستاده آدمی، ترجمان عقل اوست و نوشته و کتابش گویاتر از سخنش است. سوم: مورد دیگری که باعث جذابیت و ماندگاری خط در معماری اسلامی شده است بحث حقیقت جویی و پرستش است که باهم مرتبط می باشد. بدین معنی که: انسان که فطرتا حقیقت جو ا ست و علم را علاوه بر وسیله، به عنوان هدف ذاتی هم آن را یاد می گیرد، از مصادیق علم و علم کامل و حقیقت کامل که در قرآن است با مسئله پرستش باهم جمع شده است. یعنی وقتی فردی به آیه ای از قرآن که بر روی دیوار مسجد است نگاه می کند، از طرفی ابتکار و خلاقیت و خط زیبای خطاط را تحسین می گوید و از طرفی هم در مضمون این نوشته که آیه قرآن است هم به عنوان مطلبی یادگرفتن از قرآن، این آیه را می خواند و هم از طرفی با خدای خویش رابطه برقرار کرده و او را پرستش کرده است، چون در آن لحظه حداقل به آیه (فاقرووا ما تیسر من القرآن) عمل نموده است.

    و این است راز و رمز اهمیت و جایگاه خطاطی در معماری اسلامی و در مساجد ما.

    پیامبر در مورد خوش خطی می فرمایند: الخط الحسن یزید الحق و ضحا(4:) یعنی خط نیکو، وضوح حق را افزون می کند.

    در مورد مباحث فقهی نگارش آیه یا ذکر خدا روی دیوار مسجد یا محراب، احادیثی وجود دارد از جمله: از امام موسی بن جعفر(علیه السلام) در مورد مسجدی که در قبله آن، قرآن یا چیزی از ذکر خدا نوشته شود، پرسیده شد: فرمودند: طوری نیست(5) البته سزاوار است در نوشتن آیات و احادیث بر روی دیوار مساجد، در کنار رعایت زیبایی، کیفیت نوشتن هم طوری باشد که مومنین اگر در غیر نماز بخواهند، آن را بخوانند، بتوانند؛ چرا که هدف اصلی همانا خواندن آیات الهی است و متذکر شدن.(6) اینجا لازم است متذکر شویم که بعضا در کتیبه ها، محراب و دیوارهای مساجد، خط های بسیار آ شفته و درهم به کار می رود. که ظاهرا مناسبتی ندارد چون وقتی فردی نتواند، آیات یا احادیث را بخواند، آن متن، صرف نوشته هنری محسوب می شود و نه قرآن یا حدیثی که به خط زیبا و خوانا نگاشته شده است. آیت الله سید مرتضی نجومی می گوید: “هنری که با تعهد مکتب و اسلام، به وجود بیاید، به جاودانگی اسلام، جاودانه و به مقبولیت او، مقبول می افتد ... اسیر شخص و زمان نیست، هر ببیند و بفهمد، لذت می برد در هر زمان و مکان که باشد یا حتی مسلمان هم نباشد”(7) ایشان در ادامه می گوید: البته اسلام نسبت به بعضی از هنرها، علاقه ای نشان نداده بلکه نفی هم کرده است(8) اما نسبت به بعضی دیگر، رغبت و تمایل نشان داده، بلکه اشتغال به آن را خود عبادتی دانسته که ثواب اخروی هم دارد. در هیچ دینی چون اسلام به هنر خط اهتمام نشده است. مثلادر آیات متعددی: از اولین آیات نازل شده بر پیامبر(اقرا بسم ربک الذی ...) که سخن از خواندن است شروع می شود تا حتی قسم به قلم: ن و القلم و ما یسطرون و نیز تا آنجا که حتی خدا در مقام معرفی خود می فرماید: اقرا ربک الاکرم الذی علم بالقلم.

    پیامبر اکرم هم می فرمایند: هرکه (بسم الله الرحمن الرحیم) را به خطی خوش بنویسد، به بهشت داخل شود. “بی شک و بدون اغراق خط اسلامی در زیبایی و جمال، سلامت و معنویت، در میان هنرهای اسلامی سرآمد و پیشرو در رتبه اول است، هیچ گاه به خدمت طاغوت در نیامده که طاغوت را هم به خدمت در آورده است. آیت الله نجومی در ادامه خاطره ای از علامه محمدتقی جعفری نقل می کنند که وقتی علامه به منزل ایشان تشریف آوردند، حدیثی را که با خط زرین نوشته بودند که: (زخارف الدنیا تفسیر العقول الضعیفه) زینت ها و زخارف دنیا، عقل های ضعیف و ناتوان را فاسد می کند. به صورتی که علامه محو آن شدندوآرزو می کردند که ای کاش در دو سخنرانی قبلی شان که (حیات معقول و فلسفه هنر از نظر اسلام) بود، این حدیث را مورد استناد و استفاده قرار می د ادند. قابلیتی که خط دارد این است که می توان آن را، به شیوه دلخواه تنظیم کرد و نوشت و چه زیباست جملاتی مثل (اشهد ان لااله لله وحده لاشریک له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله ...) که به صورت انسانی در حال تشهد نگاشته شود تا تطابق کامل بین ظاهر و معنی بوده باشد یا مثلاحدیث معروف سفینه را به صورت سفینه شناور در اقیانوس، نوشته شود که پیامبر فرمودند: مثل اهل بیتی کمثل سفینه نوح، من زکی ها نجی و من تخلف عنها غرق.

    به تعبیر آقای غلامرضا طاهریان نکاتی در خط کوفی است که به زیبایی آن افزوده است و البته این اصول در مورد دیگر خطوط اسلامی مثل نستعلیق، نسخ و ثلث و معلی هم به نحوی موجود است: اصل دور و چرخش که بیانگر نوعی طواف و تسبیح است و نیز نوعی ازلیت و ابدیت را می سازند، اصل تمرکز و محوریت که ارتباطی با توحید دارد. اصل مساوات و اینکه حروف، بایستی در بین 2 فاصله خطی مشخصی نوشته شوند، اصل تکرار و تداوم، اصل تشابه، اصل تقارن، که چه در مورد خود کلمه مطرح است یعنی کلمه را چه از راست بخوانیم و چه از چپ، یکی است و در مورد جمله نیز اگر به صورت چلیپا نوشته شود، این تقارن، و تناسب نمودار است و نیز اصل گره خوردگی که نشانه محبت و وحدت است و نیز اصل ترکیب یا اکمپوزیسیون.

ممکن است هنگام انتقال از فایل ورد به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است

متن کامل را می توانید در ادامه دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن برای نمونه در این صفحه درج شده است ولی در فایل دانلودی متن کامل همراه با تمام ضمائم (پیوست ها) با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند موجود است