دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
. تعاریف رفتار اطلاع یابی
ویلسون (2000) رفتار اطلاع‌یابی انسان را عبارت از فرایندی می‌داند که در تعامل دائمی با افراد، شبکه‌های اجتماعی، موقعیتها و بافتهای گوناگون شکل گرفته و معتقد است که این بافت و موقعیت اجتماعی است که بهوجود آورنده نیاز اطلاعاتی است و فرد را به استفاده از منابع دسترس‌پذیر مشخصی محدود میکند.
در دایرهالمعارف کتابداری و اطلاعرسانی، نیز رفتار اطلاع‌یابی چنین تعریف شده است: به الگوهای پیچیده رفتار و فعل و انفعالهای متقابل انسان هنگام جستوجوی هر نوع اطلاعات، رفتار اطلاع‌یابی اطلاق میشود. این اصطلاح به شیوههای گوناگون برای اشاره به هر بستری به کار می‌رود که در آن، اطلاعات جستوجو میگردد و تمام شکلهای اطلاع‌یابی را دربرمیگیرد. جزء «اطلاع‌یابی» این اصطلاح ممکن است، بیش از آن که به طور ضمنی میزان فعالیت مثبتی را برساند، از فعالیتی حکایت کند که توسط مطالعات فردی یا گروهی نتیجه نداده باشد. درحالیکه اصطلاح خنثای «گردآوری اطلاعات» ممکن است توصیفی عینیتر از «اطلاع‌یابی» ارائه دهد. جزء «رفتار» در این اصطلاح نیز ممکن است به سبب معنای ضمنی «رفتارگرایی» کمی مبهم جلوه کند (نوشین فرد، 1381).
2-3. تاریخچه رفتار اطلاع یابی
پس از جنگ جهانی دوم و با افزایش اطلاعات علمی و فنی در زمینه های گوناگون، بحث رفتار اطلاع یابی برای اولین بار در کنفرانس اطلاعات علمی انجمن سلطنتی انگلستان در سال ١٩٤٨ مطرح شد .دراین کنفرانس، مطالعاتی درباره نحوه استفاده کاربران از اطلاعات ارائه و آغازگر رویکردی جدید در مطالعه رفتار اطلاع یابی انسان شد. ده سال بعد، در سال ١٩٥٨ ، کنفرانس بین المللی اطلاعات علمی در واشنگتن، مطالعات رفتار اطلاع‌یابی را پیگیری کرد. پیش از ظهور رایانه برای ذخیره و بازیابی اطلاعات و در فاصله دهة ١٩٤٠ تا ١٩٦٠ محور اصلی بر استفاده از اطلاعات متمرکز شده بود .اولین پژوهش در این زمینه در سال ١٩٧٢ انجام گرفت که موضوعات آن درباره نیازهای اطلاعاتی جامعه شهری، چگونگی تأمین آنها، و امکان تأمین بهتر این نیازها از سوی سازمان ها بود. به نظر می رسد برای اولین بار پالمر [1]در اواخر دهة ١٩٨٠ به رفتار اطلاعاتی گروهی از دانشمندان پرداخته است. نتایج پژوهش وی نشان داد که رشته تخصصی، سازمان یا محیط شغلی و شخصیت، بر رفتار اطلاع یابی مؤثر است (ویلسون،2000).
البته در اواسط دهة ١٩٨٠، در پاسخ به ابراز نیاز به تمرکز بیشتر بر کاربران به جای نظام، حوزه رفتار اطلاع یابی تغییر عمده ای را هم در مفهوم آفرینی و هم در طراحی پژوهش ها تجربه کرد .اکثر مطالعات حوزه استفاده و کاربران با به کارگیری رویکردهای کا مل تر در مطالعه رفتار اطلاع یابی، به بررسی رفتار اطلاع یابی تغییر شکل داد. مشخصه این امر، تغییری در ماهیت جمع آوری داده ها از بررسی گروه های بزرگ از طریق پرسشنامه یا مصاحبه ساخت یافته به مطالعه گروه های کوچک از طریق مشاهده و مصاحبه های ساخت نیافته بود. همچنین، مشخصه مهم دیگر آن تحول در ماهیت رویکرد تحلیل، بویژه با تلاش آشکار برای تولید الگوهای اطلاع یابی افراد یا گروه ها بود ( مهو و تیبو، 2003).
2-4. رفتار اطلاع یابی در وب
برخلاف روند روبه رشد وب، تاکنون بررسی اندکی در مورد اطلاع یابی در وب انجام شده است. یکی از دلایل این امر، دشواری جمع آوری داده های کامل برای توصیف مرور روی وب است.
به طور کلی تا کنون چهار شیوه اصلی اطلاع یابی در وب شناخته شده است که عبارتند از : مرور هدایت نشده[2]، مرور مشروط[3]، جستجوی غیر رسمی[4] و جستجوی رسمی[5].
- مرور هدایت نشده: در این حالت، انتظار می‌رود نمونه‌های زیادی از مرحله آغاز(هنگامی که جویندگان کار را در سرا صفحه‌های پیش‌گزیده، صفحه یا پایگاه مطلوب مثل پایگاههای خبری یا روزنامه، شروع کنند) و پیوندیابی (توجه به مطالب مورد علاقه (اغلب تصادفی) و پیگیری پیوندهای فرامتنی) مشاهده شود. پیوندیابی اغلب درطی بررسی هدایت نشده اتفاق می‌افتد. پیوندیابی به‌صورت بازگشتی (به‌عقب) امکان‌پذیراست، چون موتورهای جستجو شاید صفحات دیگری را مکان‌یابی‌کنند که کاربر را به پایگاه کنونی ارجاع دهد.
- مرور مشروط: دراین حالت، انتظار می‌رود فعالیتهای مرور، تمایز و نظارت رایج باشد. این تمایز را بررسی‌کننده به هنگام انتخاب پایگاهها یا صفحه وب مرتبط اعمال میکند. پایگاهها ممکن است براساس بازدیدهای شخصی پیشین یا توصیه‌های دیگران از یکدیگر متمایز شوند. اغلب پایگاههای متمایز شده نشانه‌گذاری می‌شوند. بررسی‌کنندگان به هنگام بازدید از پایگاههای متمایزشده، محتوا را با ملاحظه فهرست مطالب، نقشه‌های سایت یا سیاهه مقولات و رده‌ها مرور می‌کنند. کاربران ممکن است با مراجعه منظم به پایگاههای متمایز شده یا با خلاصه‌برداری از محتوای آنها، بر این پایگاهها نظارت داشته باشند.
- جستجوی غیررسمی: دراین حالت، انتظار می‌رود تمایز، استخراج و نظارت ویژگیهای غالب باشد. به علاوه، با توجه به شناخت کاربر از ربط، کیفیت، پیوستگی و ... جستجوی غیررسمی احتمالاً از شمار اندکی از صفحات وب متمایز شده، صورت پذیرد. استخراج نسبتاً غیررسمی است؛ بدین معنا که جستجوی اطلاعات باید در پایگاه(های) منتخب متمرکز شود. اگر فرد کانالهای روزآمدسازی یا عاملان نرم‌افزاری ایجادکند که اطلاعات را براساس کلیدواژه‌ها یا سرعنوانهای موضوعی بیابد، ویژگی نظارت فعال‌تر میشود.
- جستجوی رسمی: دراین مرحله، انتظار می‌رود عملیات استخراج همراه با فعالیت تکمیلی نظارت رخ دهد. درجستجوی رسمی، از موتورهای جستجویی استفاده میشود که وب را به‌طور نسبتاً جامع زیر پوشش قرار می‌دهند و مجموعه‌ای از امکانات جستجوی قدرتمند را فراهم می‌آورند. فرد برای استفاده از تمام اطلاعات، زمان بیشتری را به جستجو اختصاص میدهد تا قابلیتهای جستجوی پیچیده را فرا گیرد. جستجوی رسمی ممکن است دو مرحله‌ای باشد: جستجوی چند پایگاهی برای شناسایی مآخذ مهم و جستجوی درون‌پایگاهی. استخراج احتمالاً با فعالیت نظارت تقویت میشود(چو، دتلور، ترنبال[6]،2000).
2-5. الگوها و نظریه‌های رفتار اطلاع یابی
همزمان با گسترش مطالعات حوزه رفتار اطلاع یابی، ارائه الگوهای رفتار اطلاع یابی کاربران در حوزه مورد علاقه محققان مختلف قرار گرفت. این محققان امیدوار بودند با ارائه این الگوها، از یک سو اطلاعاتی را در اختیار طراحان نظام های ذخیره و بازیابی قرار دهند تا از طریق رفتار کاربران به نیازهای آنها پاسخ دهند و از طرف دیگر فعالان حوزه آموزش، مراجعان را در تدوین برنامه های آموزش مهارت های اطلاع یابی کمک رسان باشند. استفاده از الگوهای رفتار اطلاع یابی به پژوهشگران کمک می کند که چگونه تصمیم بگیرند و روی چه نکاتی در جستجوهای خود توجه بیشتری کنند. تا کنون الگوهای رفتاری متفاوتی از سوی صاحب‌نظران ارائه شده است، اما باتوجه به اینکه الگوی اطلاع یابی الیس یکی از الگوهای مورد استفاده در حوزه وب بوده است و یا در محیط های مجازی به کاربرده شده است، به عنوان الگوی مورد استفاده پژوهش حاضر ترجیح داده شده است و اهداف و سوالات پژوهش بر اساس این الگو و مؤلفه های آن بنا نهاده شد. در ادامه، برخی از این الگوها مورد بررسی قرار می‌گیرند.
2-5-1. الگوی ریس و ساراسویچ
اولین بار ریس[7] و ساراسویچ[8] در اوایل دهه 1960 اولین الگوی فرآیند اطلاع یابی را پیشنهاد کردند. آنها در الگوی پیشنهادی خود بر ماهیت متحول مشکل اطلاعاتی تأکید ویژه ای داشته اند.
دو مرحله مشخص در این الگو وجود دارد:
مرحله نخست، یعنی انجام پرسش، که هر دو شخص درخواست کننده و جستجوگر را درگیر می کند.
مرحله دوم، یعنی پاسخ دهی به پرسش، که توسط جستجوگر و بر پایه اطلاعات به دست آمده از متقاضی انجام می گیرد. در نهایت، پاسخ بستگی به موفقیت در انجام پرسش دارد. الگوی ریس و ساراسویچ میان ربط و مناسبت تمایز قائل است، بدان معنا که اولی یعنی «ربط» عبارت است از نتایج حاصل از تطبیق نیازهای اطلاعاتی بیان شده در پرسش با کل اطلاعات بازیابی شده ولی دومی یعنی «مناسبت» به مفهوم تطبیق نتایج بازیابی شده و مشکل حقیقی اطلاعات با یکدیگر است. بنابراین، نتیجه حاصل واضح و روشن نیست. به همین دلیل، الگوی ارائه شده میان مشکل اطلاعاتی، نیاز اطلاعات، پرسش و تقاضا تمایز قائل است. ساراسویچ پنج عنصر اساسی را در کار اطلاع یابی مشخص می کند. این عناصر عبارتند از: 1. مشکل یا مسئله، 2. وضعیت یا معلومات شخصی، 3. قصد، 4 . پرسش و 5. درخواست ( پائو[9]، 1379).
2-5-2. نظریه رفتار اطلاع یابی ویلسون
ویلسون (2000) فرآیند اطلاع‌یابی را اولین بار در سال 1983 بهعنوان یک الگوی حل مسئله[10] برای پژوهشها بهکار برد. وی، پس از بررسی رفتارهای اطلاع‌یابی متخصصان بازاریابی، علوم اجتماعی و روان‌شناسی، الگویی را برای رفتار اطلاع‌یابی ارائه داد که بهخوبی نقش عوامل روان‌شناختی را در رفتار جستجوگران نشان میدهد. وی در الگوی خود اذعان می‌دارد که عوامل روان‌شناختی، جمعیت‌شناسی، محیطی و منبع‌مدار بر رفتار اطلاع‌یابی تأثیر می‌گذارند و در بسیاری از موارد آن را تغییر می‌دهند. در این الگو، جستجو و استفاده از اطلاعات با مراحل مختلف فرآیند حل مسئله هدفنما در ارتباط است. مراحل حل مسئله عبارتند از: شناسایی مسئله، تعریف مسئله، حل مسئله و (در صورت نیاز) بیان راه حل آن.
با وجود گستردگی این الگو، ویلسون اظهار می‌دارد که الگوی پیشنهادی او تنها قادر است نمونه‌های کوچکی از عوامل تأثیرگذار بر رفتار اطلاع‌یابی فرد را نشان دهد. الگوی ویلسون به توصیف آنچه در زمینة رفتار اطلاع‌یابی، عامل میزان احاطه شخص نامیده میشود، می‌پردازد. وی در همین زمینه اظهار می‌دارد که شخص پس از اتخاذ تصمیم به جستجوی اطلاعات، با کمک انگیزه، جستجویی را به اجرا درمی‌آورد و به دلیل احساس نیازی که به فایق‌آمدن بر مسئله دارد، شخصاً گذار از مانعهای مشخصی را که در مسیر بازیابی اطلاعات او قرار دارد، تجربه میکند. ویلسون معتقد است که خود شخص صلاحیت لازم را برای تصمیمگیریهای نهایی جستجوی اطلاعات و تشخیص اطلاعات مرتبط از غیرمرتبط دارد و ممکن است بر اساس موقعیت، موضوع یا انگیزه‌‌های خاص، روشهایی را که برای جستجوهایش برمی‌گزیند، با دیگری متفاوت باشد (نوروزی چاکلی، 1385).
[6] . Choo, Detlor, Turnbull
[10] . Problem solving model
فرمت ورد قابل ویرایش
تعداد صفحات: 43
مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتری
همراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متن
پیشینه تحقیق کامل: خارجی و داخلی
منابع فارسی کامل
منابع انگلیسی کامل
ما در این بخش علاوه بر منابع مبانی نظری، منابع کلی دیگری رو برایتان در نظر گرفتیم تا همواره در نوشتن پایان نامه از این منابع بهره مند گردید.
