بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری بخش قابل توجهی از سطح شهرهای کشور را تشکیل می‌دهد این بافتها از یک سو از طیف گسترده مشکلات کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیست محیطی رنج می‌برند و از سوی دیگر مهمترین پتانسیل شهرها برای استفاده از زمین جهت اسکان جمعیت، تامین فضاهای باز خدماتی و نیز بهبود زیست محیطی محسوب می‌شوند. ضمناً مشکلات کالبدی که بافتهای قدیمی با آن روبرو هستند فرسودگی شدید بناها، مشکلات مربوط به شبکه معابر نامنظم و ناکافی در بافت، تراکم و پیوستگی اجزاء بافت، مسائل و مشکلات مربوط به تیپ و نوع بناهای مسکونی، مسائل ناشی از مصالح به کار رفته و نحوه مرمت بناها و کمبود خدمات و تأسیسات و تسهیلات شهری و زیربنایی و ... هستند که بافت قدیمی شهرها را در پاسخگویی به نیازهای امروزی زندگی دچار نارسایی‌های کرده است (شماعی و پوراحمد، 1384، ص 123).
در اینکه شهر پدیده‌ای تاریخی است تردیدی وجود ندارد. چنین پدیده‌ای نمی تواند از پیشینه خود بگسلد از این رو در رشد و توسعه فضایی، کالبدی توجه به ویژگیهای بومی ضروری است. بخش چشمگیری از تاریخ و فرهنگ شهر در کالبد آن تجلی می‌یابد که نشان دهنده
ارزشها، باورها، اعتقادات، هنرها، توان فنی و ساختار اجتماعی – اقتصادی و سیاسی و ... نسل‌های گذشته است (همان منبع : ص 37).
بافتهای تاریخی علاوه بر اینکه واجد ارزشهای زیبایی شناختی و هویت بخشی شهرهای ما هستند هنوز در بسیاری از شهرها محل سکونت و معیشت میلیونها نفر از شهروندان به شمار
می‌روند (کلانتری و حاتمی نژاد، 1385 : ص 139).
از این رو، چنانچه در جهت بهبود مشکلات در بافت قدیمی شهرها برنامه ریزی اصولی و صحیحی صورت نگیرد روند فرسودگی و تخریب بافتهای قدیمی تسریع گشته تا جائی که حتی حیات شهری به خطر خواهد افتاد.
شهر سبزوار یکی از شهرهای کهن در استان خراسان رضوی می‌باشد که به لحاظ تاریخی دارای قدمت طولانی می‌باشد و بافت قدیمی آن دارای ارزش و اعتبار تاریخی می‌باشد. اقداماتی که جهت بهبود مشکلات و بافت قدیم شهر سبزوار صورت می‌گیرد نباید تنها در قالب اقدامات کالبدی، اصطلاحاً بازسازی از نوع تخریب و دوباره ساختن باشد زیرا در بسیاری از هسته‌های قدیمی، آنچه دارای ارزش است نه تنها کالبد موجود و بناها و ساخت شهرهای آن، بلکه گذرها، مراکز محله ای، روابط اجتماعی بین ساکنین، یادمان‌ها و نشان‌های بافت است که دارای ارزش اجتماعی و فرهنگی است لذا در بسیاری از عرصه‌ها بهسازی بافت و اقدام خرد و مشارکتی با مردم ساکن در آن شیوه بسیار مطلوب و پایداری را ارائه می‌دهد که می‌تواند در طول دوره کوتاه مدت صورت پذیرد و رفاه شهروندی را در بافت فراهم سازد.
از آنجا که بافت قدیم شهر سبزوار به مانند بافت قدیمی بسیاری از شهرها دارای ارزشهای تاریخی، فرهنگی و اجتماعی می‌باشد و از سوی دیگر، این بافت نیز به مانند بافت قدیمی سایر شهرها از مشکلات کالبدی، عملکردی، زیست محیطی و اجتماعی رنج می‌برد لذا جهت جلوگیری از روند فرسودگی و تخریب بافت، برنامه ریزی جهت بهسازی بافت قدیم لازم و ضروری است.
پیشگفتار
فصل اول : طرح تحقیق1
1-1- بیان مسئله و تشریح ابعاد آن2
1-2- محدوده و مقطع زمانی تحقیق3
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق4
1-4- اهداف تحقیق5
1-5- سابقه و پیشینة تحقیق6
1-6- سؤالات و فرضیه‌های تحقیق13
1-7- روش تحقیق13
1-8- واژه‌ها و مفاهیم کلیدی تحقیق15
1-9- مشکلات و محدودیت‌های تحقیق20
فصل دوم : مبانی نظری تحقیق21
2-1- مکاتب و دیدگاههای موجود در ارتباط با بافت قدیم شهری22
2-1- 1- مکاتب بهسازی و نوسازی بافت قدیم22
2-1-2- دیدگاههای نظری پیرامون بهسازی و نوسازی بافت قدیم27
جمع بندی35
2-2- منشورها و قطعنامه‌های جهانی37
2-2-1- کنگرة آتن (1931)37
2-2-2- معاهدة لاهه (1954)38
عنوان صفحه
2-2-3- کنگرة رم (1972)38
2-2-4- کنفرانس ونیز (1964 )39
2-2-5- بیانیة مکزیکوسیتی (2000 میلادی)40
2-2-6- بیانیة استکهلم (1998)41
2-2-7- کنگرة آمستردام (1975)42
2-3- تجارب بهسازی و بازسازی بافتهای قدیم شهری در کشورهای مختلف جهان43
2-3-1- تجارب مرمت و بازسازی بافتهای قدیم در فرانسه43
2-3-2- تجارب مرمت و بازسازی بافتهای قدیم در انگلستان46
2-3-4- تجارب مرمت و بازسازی بافتهای قدیم در ایتالیا50
2-3-5- تجارب مرمت و بازسازی بافتهای قدیم در استکهلم54
2-3-6- تجارب مرمت و بازسازی بافتهای قدیم در چکسلواکی سابق55
2-4- تجارب کشورهای جهان سوم (آسیا – آفریقا)57
2-4-1- تجارب کشور مصر؛ شهر قاهره57
2-4-2- تجارب کشور سوریه ؛ شهر دمشق57
2-4-3- تجارب کشور لبنان ؛ شهر بیروت58
2-4-4- تجارب کشور ژاپن61
2-5- تجربیات بهسازی و نوسازی بافتهای قدیم شهری در ایران62
2-5-1- کرمان62
2-5-2- شهر شوشتر63
2-5-3- قزوین64
2-5-4- شهرکرد66
جمع بندی و نتیجه گیری69
عنوان صفحه
فصل سوم : روند تحولات سیاستها و برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری در ایران71
3-1- سیاستها و برنامه‌های بهسازی و نوسازی بافتهای شهری در ایران72
3-1-1- سیاستها و برنامه‌های اجرایی بهسازی و نوسازی بافتهای شهری در قبل از انقلاب اسلامی (قبل از سال 1300 خورشیدی)72
3-1-1-1- سیاستها و برنامه‌های دورة پهلوی اول (1320-1300)73
3-1-1-2- سیاستها و برنامه‌های دورة پهلوی دوم (1357 – 1320)74
3-1-1-2-1- برنامه اول عمرانی (1334 -1327)74
3-1-1-2-2- برنامه دوم عمرانی (1341-1334)75
3-1-1-2-3- برنامه سوم عمرانی (1346-1341)75
3-1-1-2-4- برنامة چهارم عمرانی (1351-1347)76
3-1-1-2-5- برنامة پنجم عمرانی (1356 -1352)76
3-1-2- سیاستها و برنامه‌های بهسازی و نوسازی بافتهای شهری در دورة پس از انقلاب اسلامی (1357)77
3-1-2-1- برنامة اول توسعه اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
(1366-1362)78
3-1-2-2- برنامه دوم توسعه اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
(77-73)79
3-1-2-3- برنامة سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
(1383-1379)83
3-2- طرح‌های بهسازی بافت قدیم84
عنوان صفحه
فصل چهارم : مطالعات طبیعی، اجتماعی ـ فرهنگی و اقتصادی شهر سبزوار با تاکید بر
بافت قدیم آن88
مقدمه89
4-1- موقع جغرافیایی، حدود و وسعت شهرستان سبزوار90
4-2- موقع سیاسی شهرسبزوار درتقسیمات سیاسی شهرستان سبزوار90
4-3- خلاصه‌ای بر شرایط طبیعی شهر سبزوار95
4-3- 1- تقسیم بندی منطقه به بخشهای طبیعی95
4-3-2- زمین شناسی و خصوصیات تکتونیکی منطقه96
4-3-3- منابع آب98
4-3-4- خاک شناسی100
4-3-5- آب و هوا و مشخصات آن101
4-3-5-1- شاخص‌های اقلیمی منطقه103
4-3-5-1-1- درجه حرارت103
4-3-5-1-2- میزان بارندگی104
4-3-5-1-3- رطوبت نسبی104
4-3-5-1-4- وزش باد105
4-3-5-1-5- موقعیت خورشید105
4-3-5-2- نمودارهای اقلیمی106
4-4- وضعیت اقلیمی سبزوار و آسایش انسان (روش اولگی)108
4-5- تأثیر اقلیم در ساخت و بافت شهر109
جمع بندی و نتیجه گیری110
مقدمه112
عنوان صفحه
4-6- میزان جمعیت و پراکندگی آن در شهرستان سبزوار113
4-6-1- پیش بینی جمعیت شهر سبزوار برای سال‌های 1390 و 1395 با استفاده از مدل رشد نهایی114
4-6-2- جمعیت، تراکم و نحوه توزیع آن در شهر سبزوار115
4-6-3- ساختار سنی و جنسی جمعیت سبزوار119
4-6-4- ویژگی مهاجرت در شهر سبزوار123
4-6-5- وضعیت سواد و آموزش در شهر سبزوار125
4-7- مشخصات جمعیتی بافت قدیم127
4-7-1- سهم جمعیتی بافت قدیم از جمعیت کل شهر127
4-7-2- چگونگی پراکنش جمعیت در بافت قدیم سبزوار127
4-7-3- ساختار سنی و جنسی جمعیت بافت قدیم سبزوار128
4-7-4- وضعیت مهاجرت در بافت قدیم131
4-7-5- تحولات جمعیتی بافت قدیم132
4-7-6- توزیع و تراکم جمعیت در بافت قدیم133
4-7-7- تراکم خالص و ناخالص شهری در بافت قدیم135
4-7-8- وضعیت سواد و آموزش در بافت قدیم138
4-7-8-1- بررسی درصد باسوادی در محلات بافت قدیم139
4-8- سابقه سکونت140
جمع بندی140
4-9- ساختار اقتصادی و کارکردهای شهر سبزوار142
4-9-1- تعیین پایه اقتصادی شهر سبزوار142
4-10- ویژگیهای اقتصادی جمعیت بافت قدیم145
عنوان صفحه
4-10-1- وضعیت اشتغال در سطح محله‌های بافت145
4-10-2- جمعیت فعال و غیر فعال بافت قدیم147
فصل پنجم : خلاصه‌ای بر جغرافیای شهری و شهرشناسی سبزوار149
مقدمه150
5-1- تاریخ مختصر سبزوار151
5-2- وجه تسمیه153
5-3- موقع سبزوار در سلسله مراتب شهری خراسان و کشور154
5-4- روند رشد فیزیکی شهر سبزوار155
5-4-1- توسعه فیزیکی و تغییرات ساخت کالبدی در دورة اول (1345 – 1300)156
5-4-2- توسعه فیزیکی و تغییرات ساخت کالبدی شهر در دورة دوم (1365 – 1345)158
5-4-3- توسعه فیزیکی و تغییرات ساخت کالبدی شهر در دورة سوم (1375 – 1365)159
5-5- اثرات توسعه فیزیکی بر بافت قدیم شهر سبزوار162
5-6- نقش عمومی شهر سبزوار164
جمع بندی و نتیجه گیری166
فصل ششم : مشخصات، ویژگیها، محدودیت‌ها و امکانات فیزیکی کالبدی بافت قدیم سبزوار168
مقدمه169
6-1- مشخصات جغرافیایی بافت قدیم سبزوار170
6-2- بررسی بافت قدیم، ویژگیها و مشخصات آن175
6-2-1- تراکم و دانه بندی بافت قدیم181
6-2-2- جمع بندی ویژگیهای بافت قدیمی شهر سبزوار182
6-3- آثار و بناهای باارزش تاریخی در بافت قدیم سبزوار186
عنوان صفحه
6-4- کاربری‌های موجود در بافت قدیم سبزوار193
6-5- شبکه‌های ارتباطی201
6-5-1- راه‌های درون منطقه‌ای201
6-5-2- راه‌های درون شهری201
6-5-3- بررسی وضعیت خیابانهای محصور کنندة بافت قدیم به لحاظ ساختار ارتباطی و شریانی آن204
6-5-4- طبقه بندی معابر بافت قدیم از نظر سلسله مراتبی بر حسب نقش و عملکرد205
6-5-5- گذرهای قدیمی بافت قدیم سبزوار206
6-6- مسائل و مشکلات فیزیکی ـ کالبدی بافت قدیم سبزوار210
6-6-1-مشکلات مربوط به شبکة معابر بافت210
6-6-2-کمبود عناصر خدماتی، تأسیساتی و تسهیلات شهری و زیر بنایی212
6-6-3- فرسودگی و فشرده بودن بناهای موجود در بافت قدیمی215
6-6-3-1- خصوصیات کالبدی مساکن بافت قدیم سبزوار217
6-6-3-1-1- کیفیت ابنیه217
6-6-3-1-2- عمر ساختمان218
6-6-3-1-3- نوع مصالح ساختمانی218
6-6-3-1-4- تعداد طبقات218
6-6-3-1-5- نحوة تصرف مسکن219
6-6-3-1-6- مساحت زیر بنا و تعداد اتاقهای واحدهای مسکونی موجود در بافت قدیم220
6-6-4- تعارض بخشهای بافت قدیم با ساختار کلی شهر220
6-6-5- تراکم و تمرکز فعالیت‌ها220
6-6-6- کاهش ارزشهای محله‌ای و سکونتی221
عنوان صفحه
6-6-7- انحطاط کیفیت فرهنگی و بصری221
6-7- امکانات فیزیکی ـ کالبدی بافت قدیم سبزوار222
6-7-1- فرسودگی و وجود سطوح مخروبه در بافت222
6-7-2- امکانات شبکة حمل و نقل222
6-7-3- امکانات، تاسیسات و تجهیزات زیرساختی223
6-8- اهداف بهسازی بافت قدیم ناشی از مسائل، مشکلات و پتانسیل‌های موجود223
فصل هفتم : آزمون فرضیات و نتایج229
7-1- بررسی فرضیه‌ها230
7-1-1- فرضیه اول230
7-1-2- فرضیه دوم235
7-1-3- فرضیه سوم241
7-1-4- فرضیه چهارم248
1-3-5-بافت قدیم، عامل تبادل فرهنگ252
2-3-5-طراحی شهری : تجلی و تبلور فرهنگی253
فصل هشتم : ارائه راهکارها و پیشنهادات258
ارائه راهکارها و پیشنهادات259
منابع و مأخذ264
منابع انگلیسی :272
منابع الکترونیکی :273
شامل 323 صفحه فایل word