کارت‏های اعتباری در پرتو

اختصاصی از کوشا فایل کارت‏های اعتباری در پرتو دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 13

کارت‏های اعتباری در پرتو فقه و شریعت‏

دکتر محمد رواس قلعـه‏جی**

ترجمه‏: سیّدعبّاس موسویان((

چکیده

با پیشرفت زمان جهت تسهیل امر مبادلات، شیوه‌ها و ابزارهای جدیدی ابداع می‌شود که برخی از آن‌ها با فقه اسلامی انطباق کامل ندارند. فقیهان و حقوقدانان مسلمان مسئوولیت دارند با شناخت آن‌ها موضع اسلام را تعیین، و مسلمانان را هدایت کنند. از جمله این ابزارها که گسترش سریعی در دنیا و کشورهای اسلامی دارد، کارت‌های اعتباری است. دارندة کارت می‌تواند در هر زمانی به پول نقد دست‌یافته یا بدون پرداخت پول از کالاها و خدمات مراکز تجاری و خدماتی استفاده کند. در معامله با این ابزار، عناصر متعدّدی چون صادر کنندة کارت اعتباری، دارندة کارت اعتباری و پذیرندة کارت اعتباری دخالت دارند که روابط حقوقی بین آن‌ها و درآمد و منافع هر یک از آن‌ها از دیدگاه فقهی محلّ بحث و اختلاف نظر است.

مقالة حاضر با تبیین دیدگاه‌های مطرح دربارة روابط حقوقی عناصر دخیل در معاملات کارت‌های اعتباری و ماهیت درآمد و منافع هر یک از عناصر، به استدلال دیدگاه برگزیده می‌پردازد و در نهایت معاملات مجاز و غیرمجاز با کارت‌های اعتباری را از دیدگاه فقیهان و حقوقدانان معاصر اهل‌سنّت تبیین می‌کند.

واژگان کلیدی: کارت‌های اعتباری، صادر کنندة کارت، دارندة کارت، پذیرندة کارت، حواله، وکالت، قرض، کفالت، جریمة تأخیر.

مقدّمة مترجم‏

با پیشرفت زمان، اندیشهوران و فعّالان بازار، شیوه‏ها و ابزارهای جدیدی را در عرصة تجارت ابداع می‏کنند تا نیازهای معاملی مردم را ‏با سهولت پاسخ دهد؛ امّا همه آنها بر اساس اصول و مبانی پذیرفته شده در نظام خاصّی طرّاحی می‏شوند و با آموزههای اسلام انطباق کامل ندارند. دانشمندان دلسوز و فقیهان آگاه مسؤولیت دارند با شناخت صحیح از شیوه‏ها وابزارهای جدید، موارد مجاز و سودمند را تأیید، و زمینه‏های رشد را فراهم کنند. در مقابل، موارد غیرمجاز و غیرمفید را معرّفی، و از گسترش آنها میان مسلمانان جلوگیری کنند یا درصدد اصلاح موارد قابل اصلاح‏ برآیند. از جمله ابزارهای جدید کارت‏های اعتباری است که به سرعت گسترش مییابد و این در حالی است که ‏ابعاد فقهی آنها قابل بحث و بررسی است.

نوشتة حاضر که فصلی از کتاب المعاملات المالیةالمعاصرة فی ضوءالفقه‏ و الشریعة( است، به بررسی موضوع‏شناسی و فقهی کارت‏های اعتباری می‏پردازد. دکتر محمدرواس قلعه‏جی که‏ با علم اقتصاد، فقه و حقوق اسلامی آشنا، و استاد دانشکدة شریعت دانشگاه کویت است، ابعاد گوناگون معامله‏ با کارت‏های اعتباری را از دیدگاه فقیهان و حقوقدانان معاصر بررسی، در هر زمینه، دیدگاه خود را به صورت‏ استدلالی ارائه می‏کند. گرچه مقاله بر اساس فقه اهل سنّت نگارش شده است و در مواردی با فقه شیعه تفاوت دارد، به‏ جهت غنای علمی و تشابه بسیار با فقه معاملات شیعه، از جهت نظری و کاربردی قابل استفاده است.

تعریف کارت اعتباری‏

کارت اعتباری، سندی مخصوص است که بانک یا مؤسّسة مالی صادر می‏کند، دارندة کارت می‏تواند به وسیله آن، از کسی که معامله با کارت اعتباری را می‏پذیرد، کالا، خدمات و پول نقد دریافت کند تا او قیمت کالاها، خدمات و معادل پول نقد را از صادرکنندة کارت دریافت دارد و دارندة کارت در زمان آتی به صادرکننده بپردازد.

تاریخچة کارت اعتباری‏

تاریخ کارت‏های اعتباری به اواخر قرن نوزدهم برمی‏گردد؛ زمانی که شرکت نساجی انگلستان، بن‏هایی را بین‏ کارکنان خود توزیع کرد، کارکنان می‏توانستند به وسیلة آن بن‏ها، نیازمندیهای خود را از مراکز تجاری بخرند بدون‏ اینکه پولی بابت خرید بپردازند. شرکت نساجی، بهای نیازمندی‌های خریداری شده را به صاحبان مراکز تجاری می‏پرداخت؛ ‏سپس معادل آن را از کارکنان خود(مشتریان مراکز تجاری) می‏گرفت.

فواید کارت‏های اعتباری‏

کارت‏های اعتباری برای صاحبان کارت، صادرکنندگان کارت و مراکز تجاری که حاضر می‏شوند با کارت‏های مذکور معامله کنند، فواید بسیاری دارد. برخی از آنها عبارتند از:

أ. فواید کارت‏های اعتباری برای صاحب کارت‏

1. دارندة کارت، موقعیت اجتماعی بالایی را احساس می‏کند. بسیاری از دارندگان کارت‏های اعتباری را مشاهده می‏کنیم که به داشتن ‏آن مباهات می‏کنند.

2. دارندگان کارت از خطر سرقت و غصب اموال امنیت دارند. همینطور از تعدّیاتی که به غرض سرقت اموال صورت می‏گیرد، در امان ‏هستند. دارندة کارت، هر زمان بخواهد می‏تواند به پول نقد دست یابد و ضرورتی برای نگهداری پول اضافی نمی‏بیند.

3. بهای نیازمندیهای خریداری شده، به آسانی به مراکز تجاری پرداخت می‏شود.

4. دستیابی به پول نقد (هر موقع که لازم باشد) به آسانی میسّر است.

5. دستیابی به خدمات بسیاری از مراکز اقتصادی مانند:

5-1. خدمات تلفن‏های بین‏المللی؛ صاحب کارت می‏تواند بدون پرداخت پول نقد ـ هر وقت بخواهد ـ از مکالمات اجاره‏ای‏ بین‏المللی استفاده کند.

5-2. خدمات هتل‏ها، رستورانها و شرکت‏های هواپیمایی: وقتی بین این مراکز خدماتی و صادرکنندة کارت قرارداد باشد، صاحب‏کارت می‏تواند بدون پرداخت پول نقد از خدمات آنها استفاده کند.

5-3. خدمات بیمه: اگر بلیت سفر به وسیلة کارت اعتباری خریداری شود، دارندة آن در قبال حوادث سفر بیمه می‏شود.

انتظار است در آینده خدمات بیشتری برای دارندة چنین کارت‌هایی ارائه شود.

ب. فواید کارت‏های اعتباری برای صادرکننده‏

1. عوارضی که در برابر صدور کارت به دست می‏آورد؛ مانند حقّ صدور کارت و حقّ عضویت؛

2. بهره‏ای که از دارندة کارت می‏گیرد. زمانی که دارندة کارت در تصفیه حساب صادرکنندة کارت تأخیر کند و بهای کالاها و خدمات‏ خریداری شده را به موقع نپردازد، بهره‏ای به صورت جریمه به صادرکنندة کارت می‏پردازد.

3. کارمزدی که از تاجران دریافت می‏کنند؛ تاجرانی که معامله با کارت اعتباری را می‏پذیرند.

4. ذخیرة نقدینگی نزد بانک در سایة سپرده‏هایی که برای گرفتن کارت اعتباری افتتاح می‏شوند؛ چرا که بیشتر بانک‏ها فقط برای ‏صاحبان حساب، کارت اعتباری صادر می‏کنند.

5. تبلیغات برای بانک، مراکز تجاری که به معامله با کارت‏های اعتباری بانکی حاضر هستند، آن را به صورت عمومی اعلان می‏کنند و این تبلیغات تجاری به نفع بانک صادرکننده است.

6. جذب مشتریان جدید برای مؤسّسه‏ای که کارت اعتباری صادر می‏کند.

ج. فواید کارت‏های اعتباری برای تاجران

1. ضمانت صادرکنندة کارت، بدهی‏های حاصل از بهای کالاهایی که دارندگان کارت خریداری می‏کنند، به وسیلة صادرکنندة کارت ‏ضمانت می‏شود و این ضمانت، ضمانتی قابل قبول و موثّق است.

2. افزایش مشتریان، و به دنبال هر مشتری سودی است.

روابط عناصر مرتبط کارت‏های اعتباری‏

أ. روابط بین صادرکننده و دارندة کارت‏

1. تعهّدات صادرکنندة کارت‏

1-1. متمکّن کردن دارندة کارت بر دستیابی وی به پول نقد؛

1-2. پرداخت بهای کالاهای خریداری شده به وسیله دارندة کارت؛

1-3. اعطای مهلت برای پرداخت بهای کالاهای خریداری شده، که در غالب موارد این مهلت تا سی‏روز است؛

1-4. اعطای برخی امکانات دیگر چون خدمات هتل، بیمه حوادث سفر و....

2. تعهّدات دارندة کارت‏

2-1. گشایش حساب نزد صادرکنندة کارت. برخی صادرکنندگان کارت چنین شرطی ندارند؛

2-2. اعطای تضمین و امنیت مالی، اگر دارندة کارت حساب ندارد. برخی صادرکنندگان کارت چنین شرطی ندارند؛

2-3. پرداخت حقّ اشتراک و حقّ صدور کارت، اگر صادرکننده چنین شرطی داشته باشد؛

2-4. برنگرداندن کالاهای خریداری شده به تاجر، برای به دست آوردن بهای آنها؛

2-5. پرداخت مبالغی که به تاجر پرداخت شده، به پول رایج کارت اعتباری؛

2-6. پرداخت مبالغ استحقاقی صادرکنندة کارت، با قطع‏نظر از اینکه استفاده‏کننده از کارت چه کسی بوده است.

ب. روابط بین صادرکنندة کارت و تاجر

صادرکنندة کارت متعهّد است تمام بدهی‏های ناشی از بهکارگیری کارت اعتباری را بپردازد.

2. تعهّدات تاجر

2-1. نصب آگهی قبول کارت اعتباری در محلّ مناسب؛

2-2. قبول تمام کارت‏های اعتباری، غیر از کارت‏های سوخته، پایان یافته و کارت‏هایی که در فهرست سیاه قرار دارند؛

2-3. عدم مطالبة بهای کالاهای فروخته شده و عدم مطالبة تخفیف‏های توافق شده بین تاجر و صادرکنندة کارت و عدم مطالبة هیچ‏وجه نقدی دیگر.

ج. روابط بین دارندة کارت و تاجر

1. تعهّدات تاجر

تعهّد تاجر در برابر دارندة کارت این است که هیچ مبلغی را مطالبه نکند.

2. تعهّدات دارندة کارت‏

تعهّد دارندة کارت در برابر تاجر این است که از حدّ اعتباری کارت تجاوز نکند.

حکم شرعی کارت‏های اعتباری‏

در تطبیق حکم شرعی کارت‏های اعتباری، میان فقیهان معاصر، دیدگاه‏هایی وجود دارد.

أ. حواله‏

برخی از فقیهان و حقوقدانان معاصر مانند دکتر وهبه‏الزحیلی، دکتر عبدالله بن منیع و دکتر رفیق المصری، معامله با کارت‏های‏اعتباری را از باب حواله می‏دانند. هیأت شرعی مجموعه «دلةالبرکة» نیز چنین عقیده‏ای دارند.

تصویر عقد حواله در کارت‏های اعتباری‏

دارندة کارت اعتباری، کالایی را از تاجر میخرد و تاجر، بهای کالا را از او می‏خواهد. او به جای پرداخت ‏بهای کالا، تاجر را به صادرکنندة کارت اعتباری حواله می‏دهد؛ یعنی دارندة کارت موافقت پیشین صادرکننده را به‏همراه دارد. موافقت بر اینکه هر چه او بخرد، وی بهایش را خواهد پرداخت، و این موافقت روزی بوده است که ‏صادرکنندة کارت با مشتری قرارداد بسته و کارت را در اختیار او گذاشته است. با علمیات حواله، مطالبة تاجر از دارندة ‏کارت به پایان می‏رسد.

نقد نظریة حواله‏

ارکان عقد حواله چهار چیز است: حواله شونده که در اینجا تاجر است. حواله دهنده که در اینجا دارندة کارت ‏است. کسی که بر او حواله می‏شود که در اینجا صادرکنندة کارت است و بدهی که در اینجا دو تا بدهی هست: یکی‏ بدهی دارندة کارت (حواله دهنده) به تاجر و دیگری بدهی دارندة کارت به صادرکنندة کارت که مثل بدهی نخست ‏است.

برای توضیح انطباق معامله با کارت اعتباری بر عقد حواله، دو حالت متصوّر است که با هم فرق دارند.

حالت اوّل‏: اینکه دارندة کارت نزد صادرکننده، پشتوانه یا