مقدمه
فصل اول – کلیات
1-1- سطح زیر کشت و میزان تولید در دنیا و ایران
1-2- سابقه کشت برنج در ایران
1-3- گیاهشناسی برنج
1-3-1- نوع ژاپونیکا
1-3-2- نوع ایندیکا
1-3-3- نوع جاوائیکا
1-4- سیستمهای کشت برنج
1-5- فیزیولوژی و مراحل رشد برنج
1-6- فنولوژی و مراحل رشد برنج
1-6-1- مرحلة رویشی
1-6-2- مرحلة زایشی
1-6-3- مرحلة رسیدگی
1-7- آب در گیاه
1-8- آبیاری در برنج
عنوان
1-8-1- روش آبیاری غرقاب دائم
1-8-2- روش آبیاری متناوب
1-8-3- آبیاری برنج براساس مراحل مختلف رشد
1-9- اثر کمبود آب
فصل دوم – بررسی منابع
2-1- عملکرد
2-2- اجزای عملکرد
2-3- عملکرد بیولوژیکی
2-4- راندمان مصرف آب
2-5- شاخص برداشت
2-6- فتوسنتز
2-7- ماده خشک
2-8- سرعت رشد محصول و سرعت رشد نسبی
2-9- فواصل آبیاری و مقدار آب مصرفی
2-10- مقاومت به خشکی
2-11- کیفیت و پروتئین دانه
2-12- شاخص سطح برگ
- منابع
چکیده :
برنج به عنوان غذای اصلی حدود نیمی از جمعیت جهان به شمار میآید و به همین دلیل این محصول یکی از مهمترین منابع اصلی تأمین کننده نیاز غذایی جهان است (56،71). طبق آمار فائو مصرف سرانه برنج در کشورهای مختلف بین 2/4 تا 1/102 کیلوگرم متغیر است و معمولاً کشورهای عمده تولید کننده برنج مصرف کنندگان عمده نیز هستند و تا حدی بین تولید و مصرف آنها موازنه وجود دارد. ولی در کشور ما متأسفانه این توازن برقرار نیست و ایران به عنوان یازدهمین کشور تولید کننده برنج، سومین وارد کننده در جهان است (11). برنج در کشور ما بعد از گندم دومین کالای مصرفی از نظر مقدار و تنها غلهای است که منحصراً برای تغذیه انسان کشت میشود و در حدود نصف جیره غذائی 1/6 میلیارد نفری از جمعیت دنیا را تشکیل میدهد (11) و در بخش عظیمی از قارة آسیا تأمین کننده بیش از 80% کالری و 75% پروتئین مصرفی مردم است. در کشور ما نیز به طور متوسط، روزانه 14% نیاز به انرژی از طریق برنج تأمین میشود (11). این گیاه در بین گیاهان عمده زراعی دارای خصوصیات منحصر به فردی از نظر مصرف آب است (رشد در شرایط غرقابی، غیرغرقابی و دیم). آب اولین و اساسیترین عامل محدود کننده تولید محصولات کشاورزی است. کمبود آب که به بحران قرن حاضر موسوم شده است باعث گردید دانشمندان و محققان تلاشهای وسیعی را در جهت یافتن راه حلهای مناسب برای افزایش توان تولید واحد آب مصرفی آغاز نمایند.
با توجه به محدودیت منابع آبی در کشورمان، افزایش جمعیت، نیاز روزان کشور به امنیت غذایی و پایین بودن راندمان آبیاری در مزارع، ضروری است که برنامهریزی دقیقی برای استفاده بهینه از منابع موجود صورت گیرد. در این راستا هرگونه تلاش در بخش کشاورزی به عنوان بزرگترین مصرف کننده آب و بخصوص برنج به عنوان پرمصرفترین گیاه و رایجترین کشت در شمال کشور که 80 تا 85% سطح زیر کشت برنج کشور را تشکیل میدهد قابل توجه و تقدیر است.
بنابراین در کشور ما باید تولید به ازای هر واحد آب مصرفی جایگزین تولید در واحد سطح ملاک ارزیابیها قرار گیرد. در حال حاضر به ازای هر متر مکعب آب مصرفی در بخش کشاورزی معادل 7/0 کیلوگرم محصول تولید میشود که این رقم در کشورهای پیشرفته حدود 2 کیلوگرم است (18). برای رسیدن به این رکورد، کاراترین راهحل، افزایش بازده آبیاری و بهینهسازی مصرف آب میباشد.
مدیریت آبیاری به عملیات اجرایی در یک پروژه تحت بهرهبرداری گفته میشود که منتج به سود بیشتر کشاورزی گردد. این بررسی با تنظیم برنامه آبیاری جهت حصول عملکرد مناسب بر روی ارقام محلی (حسنی، بیتام) صورت گرفته است. ارقام محلی علیرغم عملکرد کم، به دلیل سازگاری با شرایط اقلیمی منطقه، پخت و خوراک مطلوب و عطر و طعم مطبوع دارای بازارپسندی خوبی هستند و شناخت این ارقام و پی بردن به خصوصیات بارز آنها میتواند کمک مؤثری در تولید ارقام اصلاح شده بنماید. این تحقیق در راستای اهداف زیر به اجرا درآمد:
- کاهش تلفات آب در آبیاری برنج
- افزایش راندمان کاربرد آب
- بررسی واکنش ارقام به کم آبیاری
- بهبود مدیریت آبیاری صفات فیزیولوژیکی با توجه به اعمال تیمارها
امید است نتایج حاصل بتواند در پیشبرد برنامههای زراعی و آبیاری مورد استفاده قرار گیرد.
سطح زیر کشت و میزان تولید برنج در دنیا و ایران:
برنج بعد از گندم بیشترین سطح اراضی کشاورزی در جهان را به خود اختصاص داده است. براساس آمار منتشر شده در سال 1380 از سوی فائو (FAO) سطح زیر کشت برنج در دنیا حدود 151 میلیون هکتار بوده که کشورهای هند و چین با داشتن 74 میلیون هکتار قریب به 50 درصد کشت برنج جهان را به خود اختصاص دادهاند. سطح زیر کشت برنج در ایران 587 هزار هکتار برآورده شده که حدود 4 درصد سطح زیر کشت برنج جهان است. بیش از 75 درصد اراضی زیر کشت برنج در استانهای ساحلی خزر یعنی گیلان و مازندران قرار دارد و بیش از 80 درصد برنج کشور از این اراضی تأمین میشود (11).
استان مازندران با تولید 43 درصد، رتبة اول را در کشور داراست (11). آمارهای جهانی نشان میدهد که حدود 92 درصد تولید برنج متعلق به کشورهای در حال توسعه از قاره آسیا است. قارة آسیا با داشتن 1/121 میلیون هکتار برنج کاری یعنی 90 درصد سطح زیر کشت جهان، رتبه اول تولید برنج را به خود اختصاص داده است. از نظر تولید، کشور چین با تولید 183148 هزار تن مقام اول را داشته و ایران با تولید حدود 2600 هزار تن در رده یازدهم قرار دارد (11). در سال 1987 میزان درصد سهم ایران از تولید جهانی برنج حدود 5/0 درصد بوده که در افزایش تولید جهش 18 درصدی را کسب کرده است. در سال 1977 در حالی که عملکرد تولید شالی در واحد سطح در جهان به طور متوسط به 3792 کیلوگرم ارتقاء یافته بود، در ایران این رقم به 4137 کیلوگرم رسید. به عبارتی در حالی که افزایش عملکرد جهانی 5/13 درصد بوده مقدار فزونی عملکرد در ایران به سطح 5/37 درصد ترقی کرده است (11). براساس آمار فائو (FAO) میزان درصد سهم ایران از میزان عملکرد متوسط جهانی در سال 1987 تا 1997 مرتباً روند صعودی داشته و از 35/91 درصد به 09/118 درصد ترقی کرده است (11).
جدول (1-1) و شکل (1-1) سطح زیر کشت، تولید و عملکرد برنج در ایران را نشان میدهد.
سابقه کشت برنج در ایران:
تئوفر[1]معتقد است که زراعت برنج در بابل و شوش (خوزستان امروز) از 400 سال قبل از میلاد متداول بوده است. زراعت این گیاه در ایران از سالیان خیلی دور معمول بوده و تاریخ کشاورزی نمایانگر آن است که در زمان هخامنشیان کشت میشده و در دورة اشکانیان نیز در گیلان، مازندران و خراسان زراعت آن معمول بوده و در دورة ساسانیان نیز در قسمتی از ایران مانند کاشمر و تاشکند برنجزارهای وسیعی وجود داشته است (7).
1-1- گیاهشناسی برنج:
برنج یی از گیاهان مهم تیره غلات میباشد که به شاخة گیاهان گلدار[2]، زیر شاخه نهاندانگان[3]، ردة تک لپهایها[4]، راستة غلاف داران[5]، خانوادة غلات[6]، جنس اوریزا[7] تعلق دارد که دارای دو گ ونة زراعی به نامهای ساتیوا[8] و گلابریما[9] میباشد (7،26).
اوریزا ساتیوا از گونههای مهم بوده و برنجهای زراعی ایران از این نوع میباشند. اینگونه دارای انواع مختلف به شرح زیر است:
1-3-1- نوع ژاپونیکا[10]
این برنج در نواحی معتدل ژاپن، ایتالیا و آمریکا کشت میشود و برای آنکه گل تولید کند احتیاج به روزهای بلند دارد. و سازگار با اقلیمهای سردتر میباشد. برگهای آن نازک و سبز تیره، دانه کوتاه و گرد، ریزش کم، ارتفاع گیاه کوتاه تا متوسط، کرکهای پوشینه بلند و ضخیم، قدرت پنجهزنی متوسط، بافت گیاه سخت، خوشه کوتاه میباشد. برنجهای گرده از این نوع هستند (7، 26، 36).
1-3-2- نوع ایندیکا[11]
این نوع برنج سازگار به مناطق گرمسیری بوده که در مقابل خشکی، بیماری و آفت مقاوم میباشد و دارای ارقام مختلفی از نظر زمان رویش است. همچنین دارای برگهای پهن و سبز روشن، دانه طویل نردتاً تخت، قدرت پنجهزنی بالا، ارتفاع گیاه کوتاه تا بلند کرکهای پوشینه کوتاه، بافت گیاه نرم و حساس به ریزش دانه میباشد (36).
1-3-3- نوع جاوانیکا
این نوع برنج در کشورهای اندونزی، فیلیپین، تایوان و ژاپن کشت میشود. دارای برگهای پهن و سبز روشن، دانه پهن و کلفت، پنجهزنی ضعیف، ارتفاع گیاه بلند، بافت گیاه سخت، ریزش دانه کم میباشد (36).
1-4- سیستمهای کشت برنج
برنج از نظر اکولوژیکی و دامنة زیست، گستردگی خاصی دارد. یعنی از حالت دیم تا حالت غرقابی کشت میشود. که این نشاندهندةسازگاری اکولوژیکی و سیع این گیاه است. دامنة سازگاری برنج با عمق غرقابی و درجه کنترل رطوبت منجر به ایجاد چند اکوسیستم در کشت این گیاه شده است (34، 46، 55).
کشت برنج براساس منبع تأمین کنندة آب به صورت فاریاب[12] یا دیم[13] طبقهبندی میشود. براساس مدیریت عملیات آب و زمین، اراضی برنج به صورت زیر طبقهبندی میشوند:
الف) لولند (غرقابی): مزارع لولند توسط مرزهایی محصور میشوند تا آب آبیاری یا بارندگی را نگهدارند. آماده کردن زمین معمولا هنگامی صورت میگیرد که مزرعه غرقاب میباشد.
ب) آپلند: م زارع آپلند دارای مرز و کرت برای نگهداری آب نیستند. تنها منبع آب، باران میباشد. آماده کردن زمین هنگامی که خاک مزرعه خشک است صورت میگیرد.
براساس رژیم آب، اراضی برنج به صورت زیر طبقهبندی میشوند:
الف) آپلند:بدون آب ایستادگی
ب) لولند[14]: با 50-5 سانتیمتر آب ایستادگی
ج) آب عمیق[15]: بیش از 50 سانتیمتر تا 6 متر آب ایستادگی
شکل (1-2) طبقهبندی اراضی برنج جهان با رژیمهای آبی را نشان میدهد.
کشت برنج براساس نوع واریته استفاده شده به صورت زیر طبقهبندی میشود:
الف) برنج لولند: گیاهانی نیمه پا کوتاه، متوسط تا بلند (به ارتفاع 100 سانتیمتر تا 2 متر)
ب) برنج آپلند: گیاهانی متوسط تا بلند (به ارتفاع 130 تا 150 سانتیمتر)
ج) برنج آب عمیق: گیاهان متوسط تا بلند (به ارتفاع 120 تا 150 سانتیمتر، 2 تا 3 متر با بالا آمدن سطح آب)
د) برنج شناور[16]: گیاهانی بلند (بیشتر از 150 سانتیمتر، 5 تا 6 متر با بالا آمدن سیلاب)
تغییرپذیری بارندگی اساس تقسیمبندی اکوسیستم فاریاب به دو زیر ا کوسیستم؛ آبی فصل مرطوب و آبی فصل خشک میباشد.
اراضی آبی فصل مرطوب[17] آنهایی هستند که آب آبیاری ممکن است در طول فصل مرطوب به عنوان مکمل با رندگی به شالیزار افزوده شود. اراضی آبی فصل خشک[18] آنهایی هستند که بدون آب
تکمیلی در این فصل برنج نمیتواند کشت شود.
در سطح جهانی حدود 79 میلیون هکتار برنج تحت شرایط آبی رشد میکند. میانگین عملکرد از 3 تا 9 تن در هکتار متغیر است. بیش از 75% برنج جهان از شالیزارهای تحت آبیاری تولید میشود
و...
NikoFile
