فرمت:word
تعداد صفحات:114
فصل اول: طرح تحقیق
مقدمه ۲
بیان مسئله ۴
ضرورت و اهمیت تحقیق ۶
اهداف تحقیق ۸
فرضیات تحقیق ۸
محدودیت¬های تحقیق ۹
واژه¬ها و اصطلاحات ۹
فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات تحقیق
مقدمه ۱۲
تعریف توجّه ۱۲
تاریخچۀ توجّه ۱۳
نظریه¬های توجّه ۱۴
کانون توجّه ۱۹
شیوه¬های توجّه ۱۹
ویژگی¬های توجّه ۲۰
هوشیاری و توجّه ۲۱
توجّه¬ انتخابی ۲۲
توجّه و سطح مهارت ۲۲
رابطه توجّه و سطح مهارت ۲۲
رابطۀ توجه و اجرا ۲۳
دستورالعمل¬های آموزشی و توجّه ۲۴
تصویرسازی ذهنی چیست ۲۵
چگونگی انجام تصویرسازی ذهنی ۲۶
انواع تصویرسازی ذهنی ۲۶
موارد استفاده از تصویرسازی ذهنی و آثار آن ۲۹
نظریه¬های تصویرسازی ذهنی ۳۱
شیوه¬های توسعۀ برنامه تمرین تصویرسازی ذهنی ۳۸
کاربردهای تصویرسازی ذهنی ۳۹
افزایش مهارت¬های روان¬شناختی ۳۹
تحقیقات مربوط به توجّه ۴۱
تحقیقات مربوط به تصویرسازی ذهنی ۵۳
تحقیقات مربوط به تصویرسازی کانون توجّه ۶۲
نتیجه¬گیری ۶۴
فصل سوم: روش تحقیق
مقدمه ۶۷
روش تحقیق ۶۷
جامعه و نمونۀ آماری ۶۷
متغیّرهای تحقیق ۶۷
ابزار اندازه¬گیری و روش جمع¬آوری اطلاعات ۶۸
روش اجرای تحقیق ۷۲
روش آماری و شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات ۷۵
تجزیه و تحلیل اطلاعات و یافته¬های تحقیق فصل چهارم:
مقدمه ۷۷
توصیف داده¬ها ۷۸
آزمون فرضیۀهای آماری ۸۰
فرضیۀ اول ۸۰
فرضیۀ دوم ۸۱
فرضیۀ سوم ۸۲
فرضیۀ چهارم ۸۳
فرضیۀ پنجم ۸۴
فرضیۀ ششم ۸۵
فصل پنجم: بحث ونتیجه¬گیری
مقدمه ۸۷
نتایج تحقیق ۸۷
بحث ونتیجه¬گیری داده¬های تحقیق ۸۸
پیشنهادات پژوهشی ۹۱
پیشنهادات آموزشی ۹۱
منابع
پیوست
فرمت فایل : WORD (قابل ویرایش)
تعداد صفحات:233
پایان نامه دوره کارشناسی ارشد در رشته پژوهش هنر
فهرست مطالب:
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1: بیان مسأله 2
1-2: مقدمه 4
1-3: سؤال های پژوهش 6
1-4: فرضیه های پژوهش 7
1-5: اهداف پژوهش 7
1-6: پیشینه پژوهش 7
1-6-1: پژوهشهای خارجی 7
1-6-2: پژوهشهای داخلی 8
1-7: روش شناسی پژوهش 9
1-8: معرفی متغیرها، چگونگی اندازه گیری آن ها و جامعه آماری 11
فصل دوم: سابقه موضوع تحقیق
مقدمه 14
بخش اول: نگارگری و تصویر سازی 15
2-1-1: تعریف واژه نگارگری 15 2-1-2: تعریف واژه تصویرسازی 16
2-1-3: تفاوت تصویر سازی با نقاشی (نگارگری) 18 2-1-4: پیشینه ای بر روند تاریخ نگارگری و تصویر سازی در ایران طی قرون اولیه اسلامی 21 2-1-5: ویژگی های نگارگری و تصویر سازی در ایران اسلامی 28
2-1-6: ویژگی های نگارگری و تصویر سازی ایران از ابتدای اسلام تا قرن هفتم ه.ق 32 2-1-7: ترسیم انسان در نگارگری ایران اسلامی 36
2-1-8: ارتباط نگارگری ایران با هنرهای دیگر 39 2-1-9: ارتباط نگارگری ایران با ادبیات 40 2-1-10: ارتباط نگارگری با نقاشی دیواری و مضامین آن ها 43 2-1-11: ارتباط نگارگری با سفال و سرامیک 49 2-1-12: ارتباط نگارگری با فلزکاری 52 بخش دوم: تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در قرون اولیه اسلامی 55
2-2-1: اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران مقارن با ظهور اسلام تا قرن پنجم ه.ق 55
2-2-2: موقعیت منطقه طبرستان و گرگان پیش از ظهور اسلام 60
2-2-3: موقعیت منطقه طبرستان طی قرون اولیه اسلامی تا قرن پنجم ه.ق 61
2-2-4: حکومت آل زیاردر طبرستان 63
بخش سوم: تاریخ ادبیات ایران طی قرون اولیه اسلامی 65
2-3-1: وضع ادبی ایران از قرن اول تا پنجم ه.ق 65
2-3-2: وضع ادبی ایران از میانه قرن پنجم تا آغاز قرن هفتم ه.ق 70
2-3-3: پیشینه اندرزنامه نویسی در ایران 71
2-3-4: تفاوت بنیادین اندرزنامه عنصرالمعالی با دیگر اندرزنامه ها 73
بخش چهارم: ویژگی های کلی قابوسنامه 76
2-4-1: خصلت های نویسنده و هدف او از نوشتن کتاب قابوسنامه 76
2-4-2: دلایل انتخاب نام کتاب 79
2-4-3: تاریخ تألیف کتاب 80
2-4-4: بخش های تشکیل دهنده کتاب 81
2-4-5: زبان و شیوه نگارش کتاب 82
2-4-6: دلایل اهمیت کتاب 83
جمع بندی 84
فصل سوم: روش شناسی
مقدمه 87
3-1: آیکون 88
3-2: آیکونوگرافی و آیکونولوژی 88
3-3: تاریخچه آیکونوگرافی و آیکونولوژی 89
3-4: روش آیکونولوژی اروین پانوفسکی 90
جمع بندی 93
فصل چهارم: پیش آیکونوگرافی، آیکونوگرافی و آیکونولوژی تصاویر قابوسنامه
مقدمه 96 بخش اول: توصیف پیش آیکونوگرافی 98 4-1-1: ارائه چندتصویر با توجه به داستان های متن 98
4-1-2: نحوه فضاسازی تصاویر در کتاب قابوسنامه 102
4-1-3: ارتباط تصویر با متن 106
4-1-4: نحوه آرایش صفحات و رنگ آمیزی 111 4-1-5: شیوه ترکیب بندی تصاویر 113
4-1-6: سیمای پیکره های انسانی 115
4-1-6-1: نمایش و حالات چهره 115
4-1-6-2: حرکات دست ها و اشارات انگشتان 117 4 -1-7: نقش مایه های جانوری 118
4-1-8: نوع پوشش افراد نقش شده در قابوسنامه 119
4-1-9: شرح نقش مایه های کتاب قابوسنامه 120
4-1-9-1: نقوش روی پوشاک افراد در کتاب قابوسنامه 123
4-1-9-2: نقش گل و گیاه (اربسکو اسلیمی) 126
4-1-9-3: نقش مایه جانوری (صرفاً پرنده) 128
4-1-9-4: نقوش جمادی( بلورین) 129
4-1-9-5: نقوش ترکیبی (هندسی) 129
جمع بندی 131 بخش دوم: تحلیل آیکونوگرافی 132
4-2-1: تحلیل تصاویر قابوسنامه از منظر نگارگری یا تصویرسازی 132 4-2-2: شباهت تصاویر قابوسنامه با ویژگی های نگارگری ایران 138 4-2-3: تفاوت تصاویر قابوسنامه با ویژگی های نگارگری ایران 139
4-2-4: تحلیل نحوه هماهنگی تصاویر با متن 143
4-2-5: تحلیل نحوه ترکیب بندی 146
4-2-6: تحلیل نقش انسان و جزییات مربوط به آن 148
4-2-6-1: تحلیل شیوه ترسیم اعضای بدن 155
4-2-6-2: تحلیل شیوه ترسیم حالات چهره 156 4-2-7: تحلیل نوع و طرح و نقش لباس ها 159
4-2-8: تحلیل آرایه های تزیینی 165 جمع بندی 175 بخش سوم: تفسیر آیکونولوژی 176
4-3-1: جایگاه تصاویر قابوسنامه در هنر دوره اسلامی ایران 176
4-3-1-1: شباهت تصاویر کتاب قابوسنامه با نگاره های مکتب بغداد 176
4-3-1-2: تفاوت تصاویر کتاب قابوسنامه با نگاره های مکتب بغداد 178
4-3-1-3: شباهت تصاویر کتاب قابوسنامه با نگاره های مکتب سلجوقی 178
4-3-1-4: تفاوت تصاویر کتاب قابوسنامه با نگاره های مکتب سلجوقی 180 4-3-2: تأثیرات تصاویر قابوسنامه بر هنر دوره های بعد 181 4-3-3: قرابت های ساختاری تصاویر قابوسنامه با هنر سرزمین ها ی دیگر 186
4-3-3-1: قرابت های ساختاری تصاویر قابوسنامه با هنر کتاب آرایی هند 187
4-3-3-2: قرابت های ساختاری تصاویر قابوسنامه با هنر کتاب آرایی بیزانس(ارمنستان) 192
4-3-3-3: قرابت های ساختاری تصاویر قابوسنامه با هنر نقاشی مصر 197
جمع بندی 199
نتیجه گیری نهایی 202
پی نوشت ها 207 فهرست منابع تصاویر 208
فهرست منابع جداول 209
فهرست منابع فارسی 209
فهرست منابع لاتین 214
چکیده انگلیسی 216
فهرست تصاویر
عنوان صفحه
تصویر2-1: تصاویر و نوشته های مانوی به خط سغدی در کتاب ارژنگ 23
تصویر2-2: تصویری از کتاب التریاق 34
تصویر2-3: نگاره هایی از ورقه و گلشاه 35
تصویر2-4: نگاره هایی از ورقه و گلشاه 35
تصویر2-5: دو دلداده، آقا رضا 38
تصویر2-6: نگاره ابو زید در مقابل حاکم رحبه، مقامات حریری 42
تصویر2-7: نگاره فرار یوسف از دست زلیخا، مکتب هرات 42
تصویر2-8: دو بزرگ زاده آشوری، بخشی از نقاشی دیواری، کاخی در سوریه 44
تصویر2-9: نمونه ای از طرح سپاه جاویدان، دیوار داخلی کاخ داریوش 44
تصویر2-10: دو مرد سغدی و هندی در حال بازی تخت نرد 45
تصویر2-11: قسمتی از نقاشی دیواری کاخ افراسیاب در سمرقند 45
تصویر2-12: صورت فلکی ممسک الاعنه درصورالکواکب 47
تصویر2-13: برگی از نسخه خطی ورقه و گلشاه اثر عیوقی 47
تصویر2-14: زنان در حال رقص با لبا شفاف در مراسم چهارشنبه سوری 48
تصویر2-15: ظرف سرامیک با نقش دو دلباخته 51
تصویر2-16: کاسه سفال لعابدار 51
تصویر2-17: دلو برنجی، هراتی، شامل نقوش گیاهی، جانوری 53
تصویر2-18:کتیبه برج لاجیم، واقع در شرق پل سفید در مازندران 66
تصویر4-1: باب نهم کتاب قابوسنامه، اندر پیری و جوانی 99
تصویر4-2: باب بیست و نهم کتاب قابوسنامه، اندر اندیشه کردن از دشمن 99
تصویر4-3: باب نهم کتاب قابوسنامه، اندر پیری و جوانی 100
تصویر4-4: باب بیستم کتاب قابوسنامه، اندر کارزار کردن 102
تصویر4-5: باب بیست و نهم کتاب قابوسنامه، اندر امانت نگه داشتن 103
تصویر4-6: باب سی و دوم کتاب قابوسنامه، اندر تجارت کردن 103
تصویر4-7: باب نهم کتاب قابوسنامه، اندر ترتیب پیری و جوانی 104
تصویر4-8: باب نهم کتاب قابوسنامه، اندر ترتیب پیری و جوانی 104
تصویر4-9: باب سی و دوم کتاب قابوسنامه،اندر تجارت کردن 105
تصویر4-10: باب چهل و چهارم،کتاب قابوسنامه، اندر آیین جوانمردی 105
تصویر4-11: باب بیست و هفتم کتاب قابوسنامه، اندر فرزند پروردن 106
تصویر4-12: باب نوزدهم کتاب قابوسنامه، اندر چوگان زدن 106
تصویر4-13(الف و ب و ج): باب بیست و هفتم کتاب قابوسنامه، اندر فرزند پروردن 108
تصویر4- 14(الف، ب و ج): باب بیست و هفتم کتاب قابوسنامه، اندر فرزند پروردن 108
تصویر4-15(الف و ب و ج): باب سی و دوم کتاب قابوسنامه، اندر تجارت کردن 110
تصویر4-16(الف و ب و ج): باب نهم کتاب قابوسنامه، اندر ترتیب پیری و جوانی 111
(د): باب سی و دوم کتاب قابوسنامه، اندر تجارت کردن 112
تصویر4-17: صفحه اول نسخه مقامات حریری 112
تصویر4-18: التریاق ، مکتب سلجوقی 112
تصویر4-19: بشقاب سفالی نیشابور، قرن سوم هجری 112
تصویر4-20: باب سی ام کتاب قابوسنامه، اندر آیین عقوبت و عفو کردن 113
تصویر4-21: باب سی و دوم کتاب قابوسنامه، اندر تجارت کردن 114
تصویر4-22: باب بیست و نهم کتاب قابوسنامه، اندر اندیشه کردن از دشمن 114
تصویر4-23: باب نهم کتاب قابوسنامه، اندر ترتیب پیری و جوانی 114
تصویر4-24: باب بیست و هشتم کتاب قابوسنامه، اندر دوست گزیدن 145
تصویر4-25: باب بیست و دوم کتاب قابوسنامه، اندر امانت نگه داشتن 145
تصویر4-26: باب نوزدهم کتاب قابوسنامه، اندر چوگان زدن 146
تصویر4-27: باب سی و دوم کتاب قابوسنامه، اندر تجارت کردن 146
تصویر4-28: باب چهل و چهارم کتاب قابوسنامه، در آیین جوانمردی 148
تصویر4-29: باب چهل و چهارم کتاب قابوسنامه، در آیین جوانمردی 148
تصویر4-30: ظرف سرامیک با نقش دو دلباخته 153
تصویر4-31: سفال تزئئین شده، کشف شده در تپه مدرسه، نیشابور 153
تصویر 4-32: مردی از ماد در کاخ آپادانای تخت جمشید 157
تصویر4-33: مرد ایستاده، قرن اول یا دوم میلادی، دوره اشکانی 157
تصویر4-34: سر یک پادشاه، قرن چهارم میلادی، دوره ساسانی 162
تصویر4-35: جنگاور قوش به دست، دیوارنگاره، نیشابور 162
تصویر4-36: باب سی ام کتاب قابوسنامه، اندر آیین عقوبت و عفو کردن 165
تصویر4-37: پارچه با نقش شیران متقابل، کلیسای وردن، سغدی (از گروه بافته های زندنیجی) 167
تصویر4-38: کتیبه منبت به خط کوفی، سلجوقی 167
تصویر4-39: یکی از دیوارنگاره های مانوی 167
تصویر4-40: نقش برجسته ای که در ابتدا رنگ شده بوده، اواخر دوره ساسانی یا اوایل دوره اسلامی 167
تصویر4-41: ابریشم، طاووس بزرگ، شهر ری 170
تصویر4-42: گلاب پاش معروف به بلاکا، برنج قلمزنی، نقره کوبی و مس کوبی شده 172
تصویر4-43: کتیبه برج لاجیم، واقع در شرق پل سفید در مازندران 172
تصویر4-44: سر در مقبره امیر اسماعیل سامانی در بخارا 175
تصویر4-45: تصویری از جامع التواریخ رشیدالدین، سارا در چادر و پذیرایی ابراهیم از سه مرد غریبه 183
تصویر4-46: باب سی ام کتاب قابوسنامه، اندر آیین عقوبت و عفو کردن 186
تصویر4-47: کاسه سرامیکی، نقاشی و طلاکاری روی لعاب، کاشان 186
تصویر4-48: نمونه هایی از نقاشی هایی از دستنویس جین، هند 191
تصویر4-49: برگی از نسخه دستنویس از کتاب انجیل 194
تصویر4-50: صفحه ای از یک انجیل مقدس، اتیوپی 195
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول2-1: تعریف کلی نگارگری و تصویرسازی و وجه تشابه و تمایز و ارزش هنری آن ها 21
جدول2-2: روند نگارگری و تصویر سازی در ایران طی قرون اولیه اسلامی 28
جدول2-3: ویژگی های نگارگری و تصویر سازی ایران اسلامی 32
جدول2-4: ویژگی های نگارگری یا تصویرگری اوایل اسلام تا قرن هفتم ه.ق 36
جدول2-5: ترسیم انسان در نگارگری ایرانی 39
جدول2-6: ارتباط نگارگری با هنرهای دیگر 54
جدول2-7: تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در قرون اولیه اسلامی 64
جدول2-8: تاریخ مختصر ادبیات ایران 75
جدول3-1: بررسی تاریخ پیدایش و کاربرد دو واژه آیکونوگرافی و آیکونولوژی 90
جدول4-1: برخی از چهره های تصاویر کتاب قابوسنامه 116
جدول4-2: کشیدگی انگشتان در تصاویر کتاب قابوسنامه 117
جدول4-3: نقش مایه های جانوری در تصاویر کتاب قابوسنامه.......... 119
جدول4-4: نقش مایه های گیاهی در شیوه های مختلف در تصاویر قابوسنامه 124
جدول4-5: نقش پرنده در شیوه های مختلف در تصاویر قابوسنامه 127
جدول4-6: نقوش جمادین در تصاویر قابوسنامه . 129
جدول4-7: نقوش ترکیبی(هندسی و گیاهی) در تصاویر قابوسنامه 130
جدول4-8: ویژگی های مشابه تصاویر قابوسنامه با نگارگری معمول ایرانی 139
جدول4-9: ویژگی های متفاوت تصاویر قابوسنامه با نگارگری معمول ایرانی 143
جدول4-10: چهره های قابوسنامه و تصاویر باستانی 159
جدول4-11: نقوش گیاهی (اسلیمی) قابوسنامه و گچبری های ساسانی 168
جدول4-12: نقش پرنده در تصاویر قابوسنامه و پارچه های ساسانی 170
جدول4-13: نمایش خطی طرح صلیب و سواستیکا 172
جدول4-14: نقوش جمادی قابوسنامه و گچبری های ساسانی 172
جدول4-15: نقوش ترکیبی(هندسی) در تصاویر قابوسنامه و گچبری های ساسانی 174
جدول4-16: شباهت های تصاویر قابوسنامه با نگاره های مکتب بغداد 177
جدول4-17: تفاوت های تصاویر قابوسنامه با نگاره های مکتب بغداد 178
جدول4-18: شباهت های تصاویر قابوسنامه با نگاره های مکتب سلجوقی 179
جدول4-19: تفاوت تصاویر قابوسنامه با نگاره های مکتب سلجوقی 180
جدول4-20: قرابت های ساختاری تصاویر قابوسنامه و برخی از نگاره های مکتب مغول 184
جدول4-21: قرابت هایساختاری تصاویر قابوسنامه و نگاره های آیین جین 191
جدول4-22: قرابت های ساختاری تصاویر قابوسنامه و هنر بیزانس 195
جدول4-23: قرابت های ساختاری تصاویر قابوسنامه و هنر مصر 199
چکیده
نسخه تصویری قابوسنامه به عنوان یکی از نسخ با ارزش در هنر تصویرسازی دوران اسلامی ایران، در بطن خود تصاویری را شامل می شود که در کنار متن دستنویس آن، راهنمای خوبی برای درک مخاطب از پیام متن می باشد. این تصاویر دارای ویژگی پیام رسانی و روایت گری بالایی هستندکه از این لحاظ پیش از آن که جزء هنر نگارگری محسوب شوند نمونه ای مشخص از تصویرسازی در نظر گرفته می شوند چرا که با ویژگی های خاصشان در زمینه پویانمایی، می توانند در جرگه آثار ناب در هنر تصویرسازی کتاب ایران قرار گیرند. بدین منظور با توجه به لزوم تحقیقات منظّم و مدوّن در زمینه های مختلف اعم از تاریخچه موضوع و محتویات اثر بر اساس اصول و مبانی هنرهای تجسمی، در پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل تصاویر این کتاب با روش آیکونولوژی پانوفسکی پرداخته می شود که با بیان سوابق تاریخی وگذر از دو مرحلة توصیف و تحلیل تصاویر به مرحله سوم که تفسیرهمه جانبه تصاویر می باشد، می پردازد. در این راستا، تطبیقی نیز با ویژگی های کلی هنر نگارگری ایران انجام پذیرفته است تا با درک شباهت ها و تفاوت های نحوه تصویرگری این اثر با مجموعه آن ویژگی ها، جایگاه واقعی آن در هنر نگارگری ایران مشخص شود. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می دهد که این اثر با وجود قرار داشتن در حیطه زمانی اوایل اسلام در ایران، علاوه بر ارائه بسیاری از عناصر هنر اسلامی، در پاره ای موارد هم چنان شاخصه های خاص هنر باستان ایران را منعکس می کند علاوه بر این که شباهت هایی را نیز در نمایش بعضی از موضوعات و عناصر از هنر سرزمین های دیگر که از دیر زمانی ارتباطاتی با ایران داشته اند، نشان می دهد. همچنین نشانه هایی از تصاویر این کتاب در هنر تصویرگری دوره های بعد یعنی دوره ایلخانی وجود دارد که خود نشان دهنده جایگاه واقعی این اثر در تداوم و تکامل هنر نگارگری ایران می باشد. بر این اساس، در این پژوهش سعی شده است تا با تبیین ویژگی های کلی تصاویر قابوسنامه به پاره ای از سؤالات در زمینه مانند چگونگی ارزیابی نقوش تصاویر قابوسنامه در روند تکامل نگارگری ایران و تبیین جلوه های بصری مانند نحوه ترکیب بندی، فضاسازی، طراحی پیکره انسانی، حالات چهره و نیز نقش اندازی آرایه های تزیینی پاسخ داده شود.
واژگان کلیدی
تصویرسازی، نگارگری، قابوسنامه، آیکونولوژی، هنر اسلامی، هنر ساسانی
فصل اول
کلیات تحقیق
(1-1): بیان مسأله
یکی از مهمترین هنرهای اوایل اسلام در ایران، تصویرسازی متون ادبی و تاریخی است. از همان سال های اولیه، با الحاق ایران به سرزمین های اسلامی و گرویدن مردم به دین اسلام، تمام تجربیات هنری و سنّت های باستانی ایران در خدمت اسلام در آمد. با این وجود ایرانیان هیچ گاه تصویرسازی را وسیله شرح کامل عقاید دین مثل دنیای مسیحیت قرار نداده اند، چرا که بسیاری از موضوعات در زمینه هنر تصویرسازی در ایران در زمینه مسائل غیر دینی مانند علم و دانش، تاریخ و ادبیات نیز بوده است. اولین آثار تصویرسازی ایران در عصر اسلامی، به صورت نقوش در آثار معماری و اشیای مصرفی و سپس مصوّر سازی کتاب ظهور نمود که بعدها مسیر کمال خود را پیموده است. «در قرن دوم هجری هنر نقاشی بیش تر به تذهیب و تزیین قرآن اختصاص داشت اما با ترجمه کتب پهلوی و سانسکریت و یونانی به عربی از همین زمان مورد علاقه خلفا و بزرگان قرار گرفت و با استنساخ این ترجمه ها و زیبا ساختن کتاب ها که با تجمّل و تفنّن اشراف آن عهد همراه بود رغبت اهل علم و دانش را بر می انگیخته است» (قاضی احمد، گلستان هنر:24). بنابراین کتاب هایی که در اوایل اسلام مورد توجه برای تصویرگری بوده اند بیشتر موضوعات علمی و فنی را در بر می گرفته اند که مکتب نگارگری بغداد، به عنوان یکی از قدیمی ترین مکاتب نگارگری اسلامی در ابتدای حکومت خلفای عباسی، از این موضوعات غنی بوده است. دلیل قاطع برای این امر نیز این بوده که در ابتدای ورود اسلام به جهت منع مذهبی تصویرنگاری در این دوره، هنرمندان از ترسیم تصاویر انسانی خودداری می کردند اما پس از گذشت سه سده حضور اسلام، این ممنوعیت حساسیت کمتری یافت و حضور انسان و حیوان در کتاب های غیر مذهبی کاربرد یافت و به مرور، هنرمندان دوران اسلامی که در ابتدا اصول و روش همسایگان خود یا اقوامی که مذهب آن ها را پذیرفته بودند اقتباس کرده بودند این روش ها را جذب و به خدمت فرهنگ جدید خود در آورده اما خود نیز کم کم شیوه های جدیدی را پدید آوردند و از این زمان به بعد است که شاهد بروز و ظهور استعدادهای هنری هنرمندان مسلمان در جای جای سرزمین های اسلامی در عرصه های مختلف خصوصاً هنر کتاب آرایی هستیم. هنرمندان اسلامی ایران نیز که با پیشینه غنی هنری خود از دوران باستان به این عرصه پا نهادند در بسیاری موارد شیوه های کهن را سرلوحه کار خود قرار دادند و با تلفیق سنّت های دیرینه خود با اصول و موازین شرع اسلام، آثار در خور تأملی را به نمایش گذاشتند. از جمله کتب مصورشده در این دوران که فارغ از شیوه های هنری مکتب بغداد و در منطقه ای دورتر از این حوزه هنری با الهام از سنت های کهن به نگارش و مصورسازی در آمده است، نسخه دستنویس «قابوسنامه» بوده که حاوی تصاویری منحصر به فرد از حکایات روایت شده می باشد. «قابوسنامه» که به «اندرزنامه» نیز معروف است کتابی است که «امیر عنصرالمعالی» برای تعلیم و تربیت فرزندش «گیلانشاه» به رشته تحریر در آورده است و چون موضوع اصلی این حکایات پند و اندرز برای نسل بشر بوده است تصاویرش به طور کامل به موضوع های انسانی مربوط می باشد. وی نگارش این کتاب را طی سال های457 تا 462 ه ق به اتمام رسانیده که نسخه دست نویس آن در مدت کوتاهی پس از نگارش (یعنی در سال 483 ه ق) با 109 تصویر تدوین شده است. امروزه تصاویر این کتاب به عنوان قدیمی ترین نگاره های ایران اسلامی شناخته می شود و آن چنان خاص و ویژه می باشد که کمتر همانندی می توان برای آن ذکر نمود. بنابراین به دلیل اهمیت موضوع و با توجه با این که بررسی جلوه های تصویرسازی در کتاب قابوسنامه و تحلیل نقوش آن می تواند جایگاه واقعی این کتاب مصور را در هنر دوران اسلامی ایران مشخص کند روش آیکونولوژی پانوفسکی که با مطالعات تاریخی آغاز می کند و به تحلیل و تفسیر همه جانبه اثر می پردازد، در نظر گرفته شده است تا بدین ترتیب ارزش تصویری کتاب را در تداوم سنّت های باستانی و تکامل نگارگری ایران مشخص کند. این روش امروزه بهترین روش برای خوانش هر اثر تصویری می باشد که به خوبی در ردیف روش های کیفی قرار می گیرد و با توجه به موجود بودن نمونه های محدودی از این تصاویر، به واسطه تحقیقات پایه ای در هنر تصویرگری کتاب در ایران و جستجو در بخش های مختلف تصاویر به تبیین چگونگی شکل گیری این تصاویر و دلایل کاربرد نقش مایه های موجود در آن می پردازد.
(1-2): مقدمه
نسخه تصویری قابوسنامه که یکی از نسخ با ارزش دوره اسلامی ایران می باشد تا سال 1953م (1332ه.ش) در ایران موجود بود اما از آن تاریخ، توسط خریداران و مجموعه داران نسخه های خطی از ایران به آمریکا برده شد که هم اکنون قسمتی از آن در موزه سین سیناتی آمریکا محافظت می شود و قسمتی دیگر نیز به مجموعه خصوصی کورکیان تعلق دارد و احتمالاً قسمت سومی نیز داشته که به درستی مشخص نیست کجاست. پژوهش حاضر بر اساس نمونه تصاویر موجود در موزه سین سیناتی انجام گرفته است. نکته ای که در مورد این تصاویر باید بدان توجه داشت این است که با وجود این که نسخه مورد نظر از دید کارشناسان معروف تاریخی، از جنبه های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و کارشناسان هنری ایرانی و خارجی نیز اشارات مبسوطی در مورد آن داشته اند و همواره تلاش کردند تا از جهت تاریخی و هنری، جایگاه آن را در سیر تاریخ هنر ایران جستجو نمایند اما بنا به دلایلی عدیده نظر قطعی ارایه ننمودند و نسبت به اصالت آن تردیدهایی را طرح می کنند. به طوری که «مجتبی مینوی» در طی یادداشتی، این نسخه را به همراه چند نسخه تصویری دیگر محصول کارگاهی که طی بیست سال گذشته در تهران دایر شده است می داند (مینوی،1381: 192) و نیز «اکبر تجویدی» به دلیل شیوه خاص نقاشی های این کتاب و برخی ملاحظات فنی دیگر، اظهار نظر قطعی در مورد اصالت نقاشی های این کتاب را منوط به پژوهش های آزمایشگاهی بیشتر و بررسی های دقیق تر در آینده می داند. وی کیفیت طراحی ها و به ویژه حالت چهره ها که بیشتر به فن کاریکاتورسازی شباهت دارد تا نگارگری، را دلیل بارزی بر این تردیدها ذکر می کند (تجویدی،1352 :85). به هر حال این نسخه در درجه اول بدین خاطر که کتابت آن در زمان خود مؤلف انجام گرفته است، می توان اطمینان داد که در آن تصرف کاتبان یا هیچ نیست و یا بسیار کم است بنابراین نمونه اصیل و دقیقی از شیوه انشای مؤلف و زبان آن عصر به دست می دهد و نیز اگر اظهارات جعلی بودن تصاویر را نادیده بگیریم، تصاویر رنگین کتاب که شامل 109 تصویر می شود احتمالاً قدیمی ترین سندی باشد از نقاشی دوره اسلامی و بسیاری از نکته های تاریک را در تاریخ نقاشی اسلامی و خصوصاً نقاشی ایرانی برای ما روشن می کند و از آن جایی که انسان ها به یاری اشارات اندام های بدن، نظام پوشاک، نظام خوراک، نظام های نشانه ای فرهنگی (از اقوام ابتدایی تا نقاشی های معاصر) یعنی ابزاری جدا از نوشتار و گفتار نیز با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند از این جهت این اثر می تواند به عنوان نماینده آداب و رسوم و فرهنگ دوره ای خاص در ایران باشد و به خاطر تصاویر آن که دارای ترکیب بندی ها و شیوه ای متفاوت از دیگر آثار تصویرگری کتاب دوره اسلامی ایران است، اهمیت بیش تری می یابد. بدین ترتیب ارزش این کتاب هم به خاطر متن آن است که شامل مجموعه دستورهایی است که در زندگی هر کسی در هر منصب و شغلی به کار می آید و از این جهت آئینه آداب و رسوم و تمدن ایران در قرن پنجم به شمار می آید و هم به خاطر تصاویر ویژه اش اهمیت دارد که خود فواید فراوانی را برای هر اهل هنری به دنبال دارد به طوری که با نمایش افرادی که ملبّس به پوشاک با طرح و نقوش بسیار هستند می تواند اطلاعات فراوانی نیز از جهت نمایش جایگاه هر شخص و در هر مرتبه ای در اجتماع و علاوه بر این طرح پارچه های متداول آن زمان، به دست دهد. ضمن این که شکل ساختمان و قسمت هایی از فضای دکّه و بازار و منزل مسکونی و اثاثه منزل از جمله تخت و صندلی و فرش و ... و از همه مهم تر آداب اجتماعی مانند طرز نشستن و تعارف و قرار گرفتن قاضی بر مسند و دادخواهان در مقابل او از جمله مواردی هستند که اهمیت این اثر را دو چندان می کند. بدین منظور این پژوهش با هدف بررسی های همه جانبه تصاویر از نظر ساختاری و مضمونی و تحلیل عوامل اثر گذار بر شکل گیری آن با روش آیکونولوژی اروین پانوفسکی انجام گرفته است. این رویکرد امروزه بهترین روش برای خوانش هر اثر تصویری است و یکی از امتیازات آن توجه به فرهنگ و تاریخ آن اثر می باشد به طوری که محقق و منتقد آیکونولوژی می تواند به کمک تاریخ به رمزگشایی اثر هنری بپردازد. در حقیقت آیکونولوژی شاخه ای از تاریخ هنر است که به مضامین یا معناهای آثار هنری در مقابل فرم می پردازد و در زمره روش های تحقیق کیفی قرار می گیرد. در این رویکرد، محقق آیکونولوژی پس از بیان سوابق تاریخی موضوع، طی سه مرحلة توصیف، تحلیل و تفسیر به تبیین ویژگی های کلی اثر می پردازد و در پایان به نتیجه منطقی در زمینه کلیّت و عوامل تأثیرگذار بر شکل گیری آن نایل می شود. نتیجه حاصل از این روش در رابطه با تصویرگری کتاب قابوسنامه نشان داده است؛ تصاویرش بیش از آن که با دیگر نمونه های تصویرگری کتاب در دوره اسلامی ایران شباهت داشته باشد با شیوه تصویرنگاری باستانی ایران و به ویژه دوره ساسانی از جهت ترکیب بندی ها، فضاسازی، نوع پوشش و کلاه افراد، نمایش طرح و نقش لباس ها و نیز چهره پردازی و شکل موها مرتبط است و علاوه بر این تأثیراتی بر هنرها و صنایع دوره های بعد گذاشته و بدین جهت رابط بین شیوه های تصویرنگاری دوره باستان ایران و دوره اسلامی بوده است ضمن این که تأثیراتی نیز از فرهنگ های دیگر تمدن ها در آن قابل مشاهده می باشد.
(1-3): سؤال های پژوهش
1- جایگاه نقوش و ارزش های تصویری کتاب قابوسنامه در روند تکامل نگارگری ایران در دوران اولیه اسلامی چگونه تحلیل و ارزیابی می شود؟
2- جلوه های بصری در تصویرسازی کتاب قابوسنامه با استفاده از روش آیکونولوژی پانوفسکی چگونه قابل تبیین است؟
(1-4): فرضیه های پژوهش
1- تصاویر ارائه شده در کتاب قابوسنامه به لحاظ کیفی در دوران اوایل اسلامی، متأثراز نقوش دوره قبل به ویژه ساسانی است واز سویی در زایش و تکامل نگاره های ایرانی به ویژه نگاره های عصر سلجوقی و مغول مؤثر بوده است و از این حیث جایگاه ویژه ای دارند.
2- با استفاده از روش آیکونولوژی پانوفسکی که با مطالعات تاریخی آغاز می کند و به تحلیل همه جانبه اثر می پردازد، می توان جلوه های تصویری این کتاب را به خوبی بررسی کرد و نیز با تفسیر همه جانبه اثر به تعامل هنرتمدن اسلامی ایران با هنر دیگر تمدن ها دست یافت.
(1-5): اهداف پژوهش
1- معرفی تصاویر کتاب قابوسنامه به لحاظ کمّی و کیفی.
2- تجزیه و تحلیل محتوایی عناصر تصویری کتاب قابوسنامه و بررسی عوامل تأثیرگذار در کاربرد نقوش تزیینی فراوان در بطن تصاویر آن با استفاده از روش آیکونولوژی پانوفسکی.
(1-6):پیشینه پژوهش
تا کنون تحقیقات زیادی در زمینه کتاب قابوسنامه از منظر ادبی انجام گرفته است اما تحقیقات در مورد تصاویرش بسیار محدود می باشد تا حدی که بسیاری از منابع معتبر تنها به ذکر نام این کتاب اکتفا کردند و یا اشاره ای گذرا به تصاویر آن داشته اند. دلایل این موضوع نیز عدیده می باشد چرا که برخی از محققین به جعلی بودن این اثر اشاره کردند و هنوز قطعیت تصاویر آن به اثبات نرسیده است. با این وجود برخی از محققین نظراتی در مورد تصاویر آن ارائه نمودند که از آن جمله:
(1-6-1):پژوهشهای خارجی
الف: فرای، ریچارد (2013)
نویسنده در مقاله ای تحت عنوان: "دستنویس اندرزنامه در ایران جدید (اسلامی)"(Journal of theAmerican Oriental Society, Vol. 75, No. 1(Jan.-Mar., 1955), pp. 24-26) با رویکرد تاریخی به بررسی کلّی اثر اعم از موقعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زمان تدوین آن پرداخته است و در ادامه با تحلیل کلیّت تصاویر از جهت ترکیب بندی، رنگ آمیزی و جزئیاتی مانند چهره پردازی و طراحی لباس آن را به عنوان یک اثر تصویری ویژه معرفی می کند ضمن این که در رابطه با برخی ویژگی های تصاویر به ارتباطاتی با هنر دیگر سرزمین های مرتبط با ایران در دوره زمانی خاص اشاره می کند؛ مانند هنر ارمنستان، افغانستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی و همچنین مکتب بغداد. در زمینه نقش مایه های پارچه های تصویر شده، آن ها را نمونه خوبی از پارچه های مورد استفاده در آن دوره دانسته است. همچنین، از تصاویر این کتاب به عنوان پایه و الگویی برای هنر دوره های بعد یعنی مغول (ایلخانیان) یاد کرده، چرا که تأثیرات آن بر کتاب جامع التواریخ رشیدالدین فضل الله کاملاً مشهود است.
ب: پوپ، آرتور آپهام (1338)
نویسنده در کتاب" شاهکارهای هنر ایران" به نقاشی های این کتاب اشاره کرده است و آن را به عنوان اثری عظیم می داند که از کنده کاران روی فلز اقتباس و به تناسب نقاشی بزرگ شده باشد. او اعتقاد دارد این آثار اسراز آمیز هستند چون طرز تبدیل اشکال طبیعی به صور قراردادی و به کاربردن چند نمونه معهود در صورت ها مستلزم سابقه کهنی است و حال آن که هیچ نوع سابقه ای در این باب شناخته نشده است. او همچنین می گوید توجه نقاش به جنبه تزیینی کاملاً مشهود است و این روش را از خصایص نقاشی ایرانی می داند (ص 168).
(1-6-2):پژوهشهای داخلی
الف: محبّی، حمیدرضا (1384)
نویسنده در مقاله ای تحت عنوان: "بررسی جایگاه نقاشی های اندرزنامه در سیر تاریخ نقاشی ایران" (فصل نامه هنر، شماره 66 ، 1384) با رویکرد توصیفی- تحلیلی به معرفی و بررسی نقوش تصویر شده در این کتاب پرداخته است و با در نظر گرفتن شیوه طراحی نقوش در این کتاب به ارتباطاتی با هنر ساسانی و اشکانی در زمینه طراحی چهره مانند موی سر و چشم ها و ریش ها اشاره می کند و همچنین اظهار کرد که رابطه بسیار نزدیکی بین طراحی پیکره های انسانی آن و نقاشی روی سفال به دست آمده است. همچنین به عقیده پژوهشگر، ارتباطاتی بین این تصاویر و نقاشی های به دست آمده از منطقه پنجکنت که تاریخی بین قرون اول و دوم هجری دارند وجود دارد، چراکه به دلیل کاربرد طرح و نقش شبکه های هندسی روی پوشاک در هر دو مورد شباهت دیده می شود اما نقاشی های پنجکنت از لحاظ ترکیب بندی در تأثیر پذیری از ترکیبات ساسانی غنی تر می باشد؛ به این صورت که پیکره ها بزرگ تر و بدون اغراق در حرکات سرو دست و نگاه ترسیم شده اند و هیچ گونه تمایلی به نشان دادن طرح ها و تکرار نقش مایه های جزیی در آن دیده نمی شود، در حالی که تصاویر کتاب اندرزنامه در بیان حالات چهره و حرکات بدن و از نقطه نظر طرح های تکرار شده و جزییات، بی نظیر یا کم نظیر می باشند.
ب: تجویدی، اکبر(1352)
نویسنده در کتاب "نقاشی ایران از کهن ترین روزگار تا دوره صفویان" به دلیل شیوه نقاشی های این کتاب و برخی ملاحظات فنی دیگر اظهار نظر قطعی در مورد اصالت نقاشی های این کتاب را منوط به پژوهش های آزمایشگاهی بیشتر و بررسی های دقیق تر در آینده می داند. وی کیفیت طراحی ها و به ویژه حالت چهره ها که بیشتر به فن کاریکاتورسازی شباهت دارد تا نگارگری را دلیل بارزی بر این تردیدها ذکر می کند (ص85).
(1-7): روش شناسی پژوهش
روش این پژوهش بر اساس نظریه اروین پانوفسکی (1892-1968م) است. اروین پانوفسکی مورخ آلمانی درسال1914م دکتری خود را از دانشگاه فرایبورگ گرفت. در سال1920م کرسی استادی دانشگاه هامبورگ را به دست آورد. در سال 1933م با روی کار آمدن حزب نازی به ایالات متحده رفت و در دانشگاه پرینستون و نیوچرسی به تدریس پرداخت. پانوفسکی در حوزه های مختلف هنری به ویژه در خصوص تاریخ و زیباشناسی هنر قرون وسطی و رنسانس دست به مطالعات گسترده زد که حاصل آن ده ها کتاب و مقاله است. مهم ترین آثار پانوفسکی کتاب "مطالعه در آیکونولوژی" است که در آن به تحلیل سه سطح مختلف از تفسیر تصاویر می پردازد. واژه «icon» به واژه «eikon» یونانی باز می گردد که در آن زبان به معنای تصویر است و شامل هر امر تصویری می شود (straten, 2000: 3).
پانوفسکی بر خلاف محققان پیش از خود تنها به شناسایی تعیین هویت نمادها و سمبل های درونی اثر اکتفا نکرد، بلکه معتقد بود با شناسایی درون مایه موضوع و عناصر درونی اثر می توان به معانی عمیق تر دست یافت. از این طریق نه تنها درک عمیق تری از یک اثر هنری به دست می آید بلکه دریافتی فراتر از فرهنگ غالب بر دوران هایی که اثر در بستر آن شکل گرفته حاصل می شود. آن چه در رویکرد پانوفسکی به تاریخ هنر اهمیت محوری دارد جستجوی معنا از طریق تصویر است که به درستی در زمره رو ش های تحقیق کیفی قرار می گیرد. در این راه درک مبتنی بر واقعیت صوری و تجربه بصری اول قدم آیکونوگرافی «توصیف پیشا شمایل نگارانه»2است که در این مقاله با توصیف داده ها مشخص شده است. در مرحله دوم بررسی تاریخی و استحااله نقوش «تحلیل شمایل نگارانه»3، اطلاعات و دانش فرهنگی مهم می باشد و در مرحله آخر تحت عنوان تبیین و تحلیل نقوش که تغییر آیکونوگرافیک یا «تفسیر شمایل نگارانه» است که آیکونولوژی نامیده می شود. در این موضع، با جهان بینی آن دوران که اثر در آن خلق شده مواجه می شویم(Panofsky, 1955: 39).
برای توجیه بیشتر مراحل آن این گونه بیان می شود که توصیف پیش آیکونوگرافی را می توان یک شبه تحلیل صوری و تحلیل آیکونوگرافیک را ورود به دنیای رمزگان اثر از طریق آشنایی با دنیای تصاویر، داستان ها و حکایات مرتبط با اثر محسوب داشت. اما در تفسیر آیکونوگرافیک با چگونگی انتخاب از روش های نمادین در برابر آن تصاویر، داستان ها و حکایات روبرو هستیم. از این رو مرحله نخست این رویکرد فارغ از معانی قراردادی یا نمادین تنها بر متن موضوع مورد بازنمایی به واسطه آشنایی عملی با مبانی هنر و اصول تجسمی و نیز تسلط بر تاریخ سبک متمرکز است. گام دوم در تلاش برای دسترسی و شناخت معانی ثانوی یا قراردادی مکنون در اثر هنری، آشنایی با مضامین خاص و مفاهیم از طریق مراجعه و تسلط به دانش منابع ادبی و آزمون آن دانش از طریق آشنایی با «گونه های تاریخی» مطرح می شود. آخرین مرحله در این رویکرد اساساً بر پایه شهود و الهامات تألیفی استوار است و به آشنایی با گرایش های اساسی ذهن انسان اعم از روان شناسی ویا جهان بینی فردی در یک معادله دو جانبه نظر دارد.
(1-8): معرفی متغیرها، چگونگی اندازه گیری آن ها و جامعه آماری
با توجه به نمونه های تصویری موجود، دو نوع متغیر مورد توجه قرار می گیرد؛ متغیر توصیفی و عِلّی. متغیرهای توصیفی شامل عناصری می شود که در تصاویر قابل مشاهده و توصیف می باشد مانند ترکیب بندی، فضاسازی، رنگ بندی، کاربرد نقوش جانوری و ویژگی هایی در هیاکل انسانی مانند حالات و حرکات بدن و نحوه چهره پردازی، که در آن شکل موهای سر و ریش، چشم ها و حالات چهره مورد نظر می باشد. علاوه بر این نقوش به کار رفته شده در جای جای تصاویر به عنوان تزیین اعم از نقش مایه های روی جامه ها که شامل انواع گل ها، برگ ها، اسلیمی ها، پرندگان و نقوش انتزاعی دیگر می باشد و نیز دیگر عناصر کاربردی مانند سریرها و زین و لگام اسب ها و ظرف ها، پرده ها و فرش ها و ... در حیطه متغیرهای توصیفی قرار می گیرند.
اما متغیرهای عِلّی شامل تمامی آن چیزهایی می شود که بر نحوه شکل گیری این تصاویر تأثیر گذاشته اند، اعم از شرایط فرهنگی و اجتماعی مکانی که تصویرگری کتاب در آن جا انجام گرفته و یا دوره تاریخی که این کتاب از دل آن برخاسته است. علاوه بر این موارد تأثیراتی که از دوره های هنری قبل از این دوره وجود داشته مانند دوره ساسانی و اشکانی و هخامنشی که به لحاظ هنری دارای تاریخچه پرباری در زمینه تصویرگری می باشند و همچنین تأثیراتی نیز از دوران هنری کشورهای همسایه مانند ارمنستان، هندوستان و مصر در نحوه تصویرگری این کتاب مشاهده می شوند. اما جدای از همه این موارد، بزرگترین تأثیر از دین اسلام نشأت می گیرد که نحوه نگرش مردم آن دوره را نسبت به دوره های قبل دگرگون کرد و این دگرگونی به خوبی در طرز پوشش و حالات و حرکات و اعمال و رفتاری که در این تصاویر نقش شده، قابل مشاهد
مقدمه
امروزه ورزش بخشی از زندگی مردم است. رقابت شدید برای بالارفتن از سکوهای افتخار و کسب مدالهای رنگارنگ مسابقات جهانی و المپیک و بهره گیری از اثرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی این افتخارات موجب شده است که دولتها و جوامع ب هطور گسترده ای برای تربیت و آماده سازی قهرمانان سرمایه گذاری کنند. همراه با افزایش توجّه به ورزش قهرمانی، علوم ورزشی نیز بهکمک ورزشکاران آمده تا راههای بهبود اجرا و ربودن گوی سبقت از دیگران را برای آنها هموارتر کند. یکی از زمینه های علوم ورزشی که در سالهای اخیر موجب ارتقای کیفیّت اجرای ورزشکاران و ثبت رکوردهای بهتر و برتری آنها در رقابتهای ورزشی شده است، علم روانشناسی است.
روانشناسی ورزش از یافته های روانشناسی برای مطالعۀ رفتار حرکتی استفاده میکند و به یادگیری و اجرای حرکتی و اجرا توجّه دارد و عوامل روانشناختی مؤثر بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی را بررسی میکند (عبدلی، ۱۳۸۴). به عبارت دیگر روانشناسی ورزش یعنی بهکار بردن نظریه های روانشناسی در زمینه های مختلف ورزش مانند مربیگری و آموزش، تا از تکنیکهای ارزیابی روانشناسی و راهبردهای مداخله ای برای کمک به افراد جهت نیل به اجرای برتر استفاده کند و به دلیل اینکه با تجزیه و تحلیل رفتار انسان در رشته های مختلف ورزشی در ارتباط است، بر جنبه های ذهنی اجرا متمرکز میشود. برنامۀ تمرین مهارتهای روانی متوجّه همین هدف است. یادگیری کنترل انرژی روانی، تنظیم فشارهای روانی، مهارتهای توجّه و تدوین اهداف واقعی و در عین حال رقابتی، نه تنها در ورزش، بلکه در هر کوششی که برای رسیدن به موفقیّت صورت میگیرد، از مهارتهای مفید به شمار میروند (عبدلی، ۱۳۸۴). امروزه در سطح بالای رقابتی، به دلیل برابر بودن سطح مهارت ورزشکاران، در نتیجه ورزشکاران به چیزی فراتر از تمرینات فشرده و تلاشهای مستمر نیاز دارند که یکی از آنها آمادگی روانی میباشد. مربیان در تمام سطوح از مهارتهای روانشناختی، مانند کنترل هیجان، تصویرسازی ذهنی، هدف چینی، بازداری تفّکر، توجّه و تمرکز و افزایش اعتماد به نفس کمک میگیرند تا ورزشکاران را در اجرای بهتر یاری دهند.
یکی از مهارتهای روانشناختی برای اجرای موفقیّت آمیز مهارتها، توجّه و تمرکز میباشد. به گفتۀ جیمز (۱۸۹۰) توجّه عبارتست از تسخیر ذهن به شکل واضح و روشن، به طوریکه فرد به منظور سروکار داشتن به بعضی از چیزها، بتواند از بعضی چیزهای دیگر چشمپوشی نماید (سیّاح، باغبانیان، عرب عامری، ۱۳۸۴). تمرکز نیز عبارت از توانایی حفظ توجّه، روی محرّک انتخاب شده برای مدّت معیّن میباشد (خبیری، ۱۳۸۵). موقعیکه توجّه ورزشکار به فرآیند اجرای مهارت معطوف شود، توجّه او به محرّکهای نامربوط مهار شده و می تواند بهترین اجرا را به نمایش بگذارد. تری اورلیک (۱۹۸۷) معتقد است که ورزشکاران باید ”طرحهای تمرکز “ را برای مسابقه توسعه دهند. ورزشکاران باید نیازهای خاصّ ورزش خود را برای توسعة طرحهای تمرکز مسابقه ارزیابی نمایند. این طرحها باید در زمانهای مختلف در طول مسابقه متمرکز شود. با تمرین طرحهای تمرکز با استفادة مکرّر از تصویرسازی، ورزشکاران این طرحها را با موفقیّت بیشتری اجرا خواهند کرد (جنیفر و کومینگ، ۲۰۰۲).
از دیگر مهارتهای روانشناختی که توسط بسیاری از قهرمانان المپیک و جهانی مورد استفاده قرار میگیرد، تمرین ذهنی است. تمرین ذهنی بهکار گرفتن تصویرسازی، برای بهبود اجرا ورزشکار میباشد که این نوع تمرین، در ذهن ورزشکار انجام میگیرد. توانایی تصویرسازی ذهنی یکی از ظرفیتهای انسانی است که با تمرین آموخته میشود و به عنوان یک مهارت، تأثیر خود را در اجرا ورزشکار به جا میگذارد. تصویرسازی در کمک به کانونی کردن توجّه ورزشکاران به جنبههای خاصّی از مسابقه بعدی فرد بسیار مفید است.
مطالعۀ آثار حیات، نیز مؤید این مطلب است که حرکت روح و روان، مستقل از جسم و جان نیست و ورزشکاران نیز در انجام تمرینات ورزشی خود بایستی تمرینات ذهنی را در زمان و مکان مناسب انجام دهند. به گفتۀ مالتز، تأثیر تمرینات ذهنی به موازات تمرینات جسمی میباشد (خبیری، ۱۳۷۲). همچنین افـلاطـون معتقد است: ” تصوّر یک عمل، مقدّم بر خود آن عمل است“. در ورزش تجسّم پیروزی یا انجام یک مهارت ورزشی همیشه در ذهن ورزشکار بوده است (سهرابی، ۱۳۸۳). روانشناسان ورزش ادّعا میکنند که تصویرسازی ذهنی مهارت ورزشی، تمرکز و تحمّل ورزشکار را به سرعت افزایش خواهد داد. همچنین تجسّم، نه تنها اجرای ورزشی را بهبود خواهد بخشید، بلکه انگیزش و لذّت کلّی از ورزش را هم افزایش خواهد داد (اورلیک و پارتینگتون، ۱۹۸۸).
اهداف تحقیق
الف) هدف کلّی:
هدف کلّی تحقیق حاضر، مقایسۀ اثر تصویرسازی کانون توجّه درونی و بیرونی بر اجرا و یادگیری یک تکلیف ردیابی میباشد.
ب) اهداف اختصاصی:
تعیین تأثیر تصویرسازی توجّه درونی بر اجرای تکلیف ردیابی
تعیین تأثیر تصویرسازی توجّه درونی بر یادگیری تکلیف ردیابی
تعیین تأثیر تصویرسازی توجّه بیرونی بر اجرای تکلیف ردیابی
تعیین تأثیر تصویرسازی توجّه بیرونی بر یادگیری تکلیف ردیابی
مقایسۀ عملکرد گروهها در اجرای تکلیف ردیابی
مقایسۀ یادداری گروهها در تکلیف ردیابی
فصل اول: طرح تحقیق
مقدمه
بیان مسئله
ضرورت و اهمیت تحقیق
اهداف تحقیق
فرضیات تحقیق
محدودیتهای تحقیق
واژه ها و اصطلاحات
فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات تحقیق
مقدمه
تعریف توجّه
تاریخچۀ توجّه
نظریه های توجّه
کانون توجّه
شیوه های توجّه
ویژگیهای توجّه
هوشیاری و توجّه
توجّه انتخابی
توجّه و سطح مهارت
رابطه توجّه و سطح مهارت
رابطۀ توجه و اجرا
دستورالعملهای آموزشی و توجّه
تصویرسازی ذهنی چیست
چگونگی انجام تصویرسازی ذهنی
انواع تصویرسازی ذهنی
موارد استفاده از تصویرسازی ذهنی و آثار آن
نظریه های تصویرسازی ذهنی
شیوه های توسعۀ برنامه تمرین تصویرسازی ذهنی
کاربردهای تصویرسازی ذهنی
افزایش مهارتهای روانشناختی
تحقیقات مربوط به توجّه
تحقیقات مربوط به تصویرسازی ذهنی
تحقیقات مربوط به تصویرسازی کانون توجّه
نتیجه گیری
فصل سوم: روش تحقیق
مقدمه
روش تحقیق
جامعه و نمونۀ آماری
متغیّرهای تحقیق
ابزار اندازه گیری و روش جمعآوری اطلاعات
روش اجرای تحقیق
روش آماری و شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات و یافته های تحقیق
مقدمه
توصیف دادهها
آزمون فرضیۀهای آماری
فرضیۀ اول
فرضیۀ دوم
فرضیۀ سوم
فرضیۀ چهارم
فرضیۀ پنجم
فرضیۀ ششم
فصل پنچم: بحث ونتیجه گیری
مقدمه
نتایج تحقیق
بحث ونتیجه گیری داده های تحقیق
پیشنهادات پژوهشی
پیشنهادات آموزشی
جداول و نمودارها
فرمت : WORD
صفحات : 114 صفحه
پایان نامه مقایسۀ اثر تصویرسازی توجه درونی و بیرونی بر اجرا و یادگیری یک تکلیف ردیابی
تعداد صفحات:119
فرمت فایل:doc
فصل اول
مقدمه و بیان مسئله
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
فصل سوم
روش شناسی تحقیق
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل نتایج
فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری
مقدمه امروزه ورزش بخشی از زندگی مردم است. رقابت شدید برای بالارفتن از سکوهای افتخار و کسب مدالهای رنگارنگ مسابقات جهانی و المپیک و بهرهگیری از اثرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی این افتخارات موجب شده است که دولتها و جوامع بهطور گستردهای برای تربیت و آمادهسازی قهرمانان سرمایهگذاری کنند. همراه با افزایش توجّه به ورزش قهرمانی، علوم ورزشی نیز بهکمک ورزشکاران آمده تا راههای بهبود اجرا و ربودن گوی سبقت از دیگران را برای آنها هموارتر کند. یکی از زمینههای علوم ورزشی که در سالهای اخیر موجب ارتقای کیفیّت اجرای ورزشکاران و ثبت رکوردهای بهتر و برتری آنها در رقابتهای ورزشی شده است، علم روانشناسی است. روانشناسی ورزش از یافتههای روانشناسی برای مطالعۀ رفتار حرکتی استفاده میکند و به یادگیری و اجرای حرکتی و اجرا توجّه دارد و عوامل روانشناختی مؤثر بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی را بررسی میکند (عبدلی، 1384). بهعبارت دیگر روانشناسی ورزش یعنی بهکار بردن نظریههای روانشناسی در زمینههای مختلف ورزش مانند مربیگری و آموزش، تا از تکنیکهای ارزیابی روانشناسی و راهبردهای مداخلهای برای کمک به افراد جهت نیل به اجرای برتر استفاده کند و به دلیل اینکه با تجزیه و تحلیل رفتار انسان در رشتههای مختلف ورزشی در ارتباط است، بر جنبههای ذهنی اجرا متمرکز میشود. برنامۀ تمرین مهارتهای روانی متوجّه همین هدف است. یادگیری کنترل انرژی روانی، تنظیم فشارهای روانی، مهارتهای توجّه و تدوین اهداف واقعی و در عین حال رقابتی، نهتنها در ورزش، بلکه در هر کوششی که برای رسیدن به موفقیّت صورت میگیرد، از مهارتهای مفید بهشمار میروند (عبدلی، 1384). امروزه در سطح بالای رقابتی، بهدلیل برابر بودن سطح مهارت ورزشکاران، در نتیجه ورزشکاران به چیزی فراتر از تمرینات فشرده و تلاشهای مستمر نیاز دارند که یکیاز آنها آمادگی روانی میباشد.
مقدمه
امروزه ورزش بخشی از زندگی مردم است. رقابت شدید برای بالارفتن از سکوهای افتخار و کسب مدالهای رنگارنگ مسابقات جهانی و المپیک و بهره گیری از اثرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی این افتخارات موجب شده است که دولتها و جوامع ب هطور گسترده ای برای تربیت و آماده سازی قهرمانان سرمایه گذاری کنند. همراه با افزایش توجّه به ورزش قهرمانی، علوم ورزشی نیز بهکمک ورزشکاران آمده تا راههای بهبود اجرا و ربودن گوی سبقت از دیگران را برای آنها هموارتر کند. یکی از زمینه های علوم ورزشی که در سالهای اخیر موجب ارتقای کیفیّت اجرای ورزشکاران و ثبت رکوردهای بهتر و برتری آنها در رقابتهای ورزشی شده است، علم روانشناسی است.
روانشناسی ورزش از یافته های روانشناسی برای مطالعۀ رفتار حرکتی استفاده میکند و به یادگیری و اجرای حرکتی و اجرا توجّه دارد و عوامل روانشناختی مؤثر بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی را بررسی میکند (عبدلی، ۱۳۸۴). به عبارت دیگر روانشناسی ورزش یعنی بهکار بردن نظریه های روانشناسی در زمینه های مختلف ورزش مانند مربیگری و آموزش، تا از تکنیکهای ارزیابی روانشناسی و راهبردهای مداخله ای برای کمک به افراد جهت نیل به اجرای برتر استفاده کند و به دلیل اینکه با تجزیه و تحلیل رفتار انسان در رشته های مختلف ورزشی در ارتباط است، بر جنبه های ذهنی اجرا متمرکز میشود. برنامۀ تمرین مهارتهای روانی متوجّه همین هدف است. یادگیری کنترل انرژی روانی، تنظیم فشارهای روانی، مهارتهای توجّه و تدوین اهداف واقعی و در عین حال رقابتی، نه تنها در ورزش، بلکه در هر کوششی که برای رسیدن به موفقیّت صورت میگیرد، از مهارتهای مفید به شمار میروند (عبدلی، ۱۳۸۴). امروزه در سطح بالای رقابتی، به دلیل برابر بودن سطح مهارت ورزشکاران، در نتیجه ورزشکاران به چیزی فراتر از تمرینات فشرده و تلاشهای مستمر نیاز دارند که یکی از آنها آمادگی روانی میباشد. مربیان در تمام سطوح از مهارتهای روانشناختی، مانند کنترل هیجان، تصویرسازی ذهنی، هدف چینی، بازداری تفّکر، توجّه و تمرکز و افزایش اعتماد به نفس کمک میگیرند تا ورزشکاران را در اجرای بهتر یاری دهند.
یکی از مهارتهای روانشناختی برای اجرای موفقیّت آمیز مهارتها، توجّه و تمرکز میباشد. به گفتۀ جیمز (۱۸۹۰) توجّه عبارتست از تسخیر ذهن به شکل واضح و روشن، به طوریکه فرد به منظور سروکار داشتن به بعضی از چیزها، بتواند از بعضی چیزهای دیگر چشمپوشی نماید (سیّاح، باغبانیان، عرب عامری، ۱۳۸۴). تمرکز نیز عبارت از توانایی حفظ توجّه، روی محرّک انتخاب شده برای مدّت معیّن میباشد (خبیری، ۱۳۸۵). موقعیکه توجّه ورزشکار به فرآیند اجرای مهارت معطوف شود، توجّه او به محرّکهای نامربوط مهار شده و می تواند بهترین اجرا را به نمایش بگذارد. تری اورلیک (۱۹۸۷) معتقد است که ورزشکاران باید ”طرحهای تمرکز “ را برای مسابقه توسعه دهند. ورزشکاران باید نیازهای خاصّ ورزش خود را برای توسعة طرحهای تمرکز مسابقه ارزیابی نمایند. این طرحها باید در زمانهای مختلف در طول مسابقه متمرکز شود. با تمرین طرحهای تمرکز با استفادة مکرّر از تصویرسازی، ورزشکاران این طرحها را با موفقیّت بیشتری اجرا خواهند کرد (جنیفر و کومینگ، ۲۰۰۲).
از دیگر مهارتهای روانشناختی که توسط بسیاری از قهرمانان المپیک و جهانی مورد استفاده قرار میگیرد، تمرین ذهنی است. تمرین ذهنی بهکار گرفتن تصویرسازی، برای بهبود اجرا ورزشکار میباشد که این نوع تمرین، در ذهن ورزشکار انجام میگیرد. توانایی تصویرسازی ذهنی یکی از ظرفیتهای انسانی است که با تمرین آموخته میشود و به عنوان یک مهارت، تأثیر خود را در اجرا ورزشکار به جا میگذارد. تصویرسازی در کمک به کانونی کردن توجّه ورزشکاران به جنبههای خاصّی از مسابقه بعدی فرد بسیار مفید است.
مطالعۀ آثار حیات، نیز مؤید این مطلب است که حرکت روح و روان، مستقل از جسم و جان نیست و ورزشکاران نیز در انجام تمرینات ورزشی خود بایستی تمرینات ذهنی را در زمان و مکان مناسب انجام دهند. به گفتۀ مالتز، تأثیر تمرینات ذهنی به موازات تمرینات جسمی میباشد (خبیری، ۱۳۷۲). همچنین افـلاطـون معتقد است: ” تصوّر یک عمل، مقدّم بر خود آن عمل است“. در ورزش تجسّم پیروزی یا انجام یک مهارت ورزشی همیشه در ذهن ورزشکار بوده است (سهرابی، ۱۳۸۳). روانشناسان ورزش ادّعا میکنند که تصویرسازی ذهنی مهارت ورزشی، تمرکز و تحمّل ورزشکار را به سرعت افزایش خواهد داد. همچنین تجسّم، نه تنها اجرای ورزشی را بهبود خواهد بخشید، بلکه انگیزش و لذّت کلّی از ورزش را هم افزایش خواهد داد (اورلیک و پارتینگتون، ۱۹۸۸).
اهداف تحقیق
الف) هدف کلّی:
هدف کلّی تحقیق حاضر، مقایسۀ اثر تصویرسازی کانون توجّه درونی و بیرونی بر اجرا و یادگیری یک تکلیف ردیابی میباشد.
ب) اهداف اختصاصی:
تعیین تأثیر تصویرسازی توجّه درونی بر اجرای تکلیف ردیابی
تعیین تأثیر تصویرسازی توجّه درونی بر یادگیری تکلیف ردیابی
تعیین تأثیر تصویرسازی توجّه بیرونی بر اجرای تکلیف ردیابی
تعیین تأثیر تصویرسازی توجّه بیرونی بر یادگیری تکلیف ردیابی
مقایسۀ عملکرد گروهها در اجرای تکلیف ردیابی
مقایسۀ یادداری گروهها در تکلیف ردیابی
فصل اول: طرح تحقیق
مقدمه
بیان مسئله
ضرورت و اهمیت تحقیق
اهداف تحقیق
فرضیات تحقیق
محدودیتهای تحقیق
واژه ها و اصطلاحات
فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات تحقیق
مقدمه
تعریف توجّه
تاریخچۀ توجّه
نظریه های توجّه
کانون توجّه
شیوه های توجّه
ویژگیهای توجّه
هوشیاری و توجّه
توجّه انتخابی
توجّه و سطح مهارت
رابطه توجّه و سطح مهارت
رابطۀ توجه و اجرا
دستورالعملهای آموزشی و توجّه
تصویرسازی ذهنی چیست
چگونگی انجام تصویرسازی ذهنی
انواع تصویرسازی ذهنی
موارد استفاده از تصویرسازی ذهنی و آثار آن
نظریه های تصویرسازی ذهنی
شیوه های توسعۀ برنامه تمرین تصویرسازی ذهنی
کاربردهای تصویرسازی ذهنی
افزایش مهارتهای روانشناختی
تحقیقات مربوط به توجّه
تحقیقات مربوط به تصویرسازی ذهنی
تحقیقات مربوط به تصویرسازی کانون توجّه
نتیجه گیری
فصل سوم: روش تحقیق
مقدمه
روش تحقیق
جامعه و نمونۀ آماری
متغیّرهای تحقیق
ابزار اندازه گیری و روش جمعآوری اطلاعات
روش اجرای تحقیق
روش آماری و شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات و یافته های تحقیق
مقدمه
توصیف دادهها
آزمون فرضیۀهای آماری
فرضیۀ اول
فرضیۀ دوم
فرضیۀ سوم
فرضیۀ چهارم
فرضیۀ پنجم
فرضیۀ ششم
فصل پنچم: بحث ونتیجه گیری
مقدمه
نتایج تحقیق
بحث ونتیجه گیری داده های تحقیق
پیشنهادات پژوهشی
پیشنهادات آموزشی
جداول و نمودارها
فرمت : WORD
صفحات : 114 صفحه