- علل و انگیزه های نفاق
الف. طمع به مال وثروت
ب. ترس از دست دادن جان و مال و موقعیت اجتماعی
ج. ضربه زدن به اسلام از درون
د. آرزوی قدرت
د. آرزوی قدرت
ریاست طلبی و آرزوی قدرت و حکومت و استیلای بر دیگران، یکی دیگر از علل مؤثر در روی آوردن به نفاق است. در این نوع از نفاق اگرچه هدف از اظهار ایمان سود دنیایی است، اما نه سودهای مختصر و آنی همانند به دست آوردن مال و منال دنیا که هدف دسته اول بود، بلکه غرض نفوذ در جامعه مسلمانان و آماده ساختن زمینه برای ریاست و حکومت در آن جامعه می باشد. از این رو، شخص منافق برای دست یابی به این اهداف به تقویت نظام حاکم پرداخته و به صورت بسیار مرموز، پنهانی و بدون سر و صدا در هسته های محوری و مراکز مهم حکومتی نفوذ نموده ریشه های اصلی قدرت و رگه های حیاتی حکومت را در دست می گیرد.
قرآن این دسته از منافقان را با عنوان ("الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ")معرفی نموده است : "و یقول الذین آمنوا لولا نزٌلت سوره محکمه و ذکر فیها القتال رأیت الذین فى قلوبهم مرض ینظرون الیک نظرالمغشى علیه من الموت فأولى لهم". (محمّد: 20)
الف. ویژگی های اخلاقی و روانی
- لجاجت:
ازویژگیهای روانی منافقان لجاجت آنان است که خود یک بیماری روحی وروانی است که جلو معرفت صحیح را گرفته و رأی صواب رااز بین میبرد.
کسی که در وادی لجاجت بیفتد، صاحب رأی و نظر نخواهد شد، چرا که لجاجت پرده بسیار ضخیم بر بینش او می کشد به گونه ای که به همه حقایق از منظر خاص خود می بیند، چنین انسانی با اینکه ابزارهای حق شناسی را در اختیار دارد اما به حق نمی رسد.
ب. ویژگی های سیاسی
2. خدعه و نیرنگ:
از بارزترین صفات و ویژگی های منافقان این است که علاوه بر مؤمنان می خواهند خدا را نیز نیرنگ بزنند.
قرآن کریم این ویژگی منافقان را این گونه بازگو نموده است:
إِنَّ الْمُنَافِقِینَ یُخَادِعُونَ اللّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُواْ إِلَى الصَّلاَةِ قَامُواْ کُسَالَى یُرَآؤُونَ النَّاسَ وَلاَ یَذْکُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِیلاً
"منافقان می خواهند خدا را فریب دهند در حالی که او آنها را فریب می دهد و هنگامی که به نماز برمی خیزند با کسالت برمی خیزند و در برابر مردم ریا می کنند و خدا را جز اندکی یاد نمی کنند. " (نساء: 142)
ج. ویژگی های اجتماعی
استهزاء و عیب جویی از مؤمنان:
استهزاء،تمسخر، عیب جویی وطعنه و ریشخندزدن مؤمنان یکی دیگر ازویژگی های جریان نفاق است. آنان دربرخوردهای اجتماعی شان مؤمنان رابه بادتمسخر و استهزاء گرفته و اقدام به عیبجویی،ریشخند زدن وتوهین وتحقیر آنان می نمودند. قرآن کریم این ویژگی جریان نفاق رااینگونه مورد اشاره قرارداده است:"یحذر المنافقون أن تنزل علیهم سوره تنبئهم بما فى قلوبهم قل استهزئوا إن الله مخرج ماتحذرون" :"منافقان از آن بیم دارند که سوره ای برضد آنان نازل گردد، و به آنها از اسرار درون قلبشان خبردهد بگو:استهزا کنید! خداوند آنچه رااز آن بیم دارید،آشکار می سازد". (توبه: 64)
آنان پیامبر(صلی الله علیه وآله) را خوش باور و ساده لوح (توبه: 61) و مؤمنان را سفیه می خواندند. (بقره: 13)
شواهد ونمونه های تاریخی بسیاری از استهزا و عیب جویی منافقان در عصر رسالت وجود دارد: گروهی از منافقان به مسجدمی رفتند و به گفتگوهای مسلمانان گوش می دادند، آنگاه دین مؤمنان رامورد استهزا وتمسخر قرارمی دادند. روزی درحالی که آنان دورهم جمع شده بودند و آهسته آهسته بایکدیگر صحبت می کردند، پیامبر گرامی اسلام متوجه آنان شد،حضرت بادیدن این صحنه دستورداد آنان راازمسجد اخراج نمایند.
شبهه بر حق نبودن دین اسلام از دیگر شبهاتی بود که از سوی منافقان مطرح می شد. هرگاه مسلمانان در جنگ ها شکست می خوردند، یا عده ای به شهادت می رسیدند و خساراتی بر مسلمانان وارد می شد، منافقان این شبهه را مطرح می کردند.
منافقان در جنگ احد و پس از آن بیشترین تلاششان را برای القای این تفکر انحرافی به خرج دادند : پس از جنگ احد در حالی که مسلمانان بر کشته های خویش می گریستند، منافقان برای اینکه شک و تردید را در دل مسلمانان نسبت به حقانیت مذهب و عقیده شان برانگیزند، همواره این شعار را مطرح می کردند که اگربر حق بودیم چرا کشته شدیم وکشته دادیم؟ ضرباتی که درجنگ احد خوردیم نشانه آن است که دین ما برحق نیست! قرآن کریم به این شبهه پراکنی منافقان این گونه اشاره نموده است:"یَقُولُونَ لَوْ کَانَ لَنَا مِنَ الأَمْرِشَیٌْ مَّاقُتِلْنَا هَاهُنَا"; "می گویند اگربرحق بودیم، دراینجا کشته نمی شدیم".(آل عمران: 154)
آنان همراه با یهودیان مدینه می گفتند: اگر محمد ، نبی بود مغلوب نمی شد و اینگونه وی ویارانش دچارشکست نمی شدند، اگر با ما بودند اینگونه کشته نمی شدند.
•عوامل انحراف منافقین از زبان مومنین :
•در آیه ۱۴ سوره حدید درگفتگوی مومنان و منافقان در قیامت مومنان عوامل انحراف منافقین را چنین بیان میکنند:
•۱. خود را به واسطه پیمودن طریق کفر فریب دادید و هلاک کردید:
•« وَ لکنَّکمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَکمْ »؛ «ولی شما خود را به هلاکت افکندید».
•۲. پیوسته در انتظار مرگ پیامبر (ص) و نابودی مسلمین و برچیده شدن اساس اسلام بودید :
•« وَ تَرَبَّصْتُمْ ِ»؛ «انتظار (مرگ پیامبر را) کشیدید».
•۳. پیوسته در امر معاد و رستاخیز و حقانیت دعوت پیامبر (ص) و قرآن شک و تردید داشتید:
•« وَ ارْتَبْتُمْ »؛ «و (در همه چیز) شک و تردید داشتید».
