عنوان تحقیق هنر و فرهنگ عهد صفوی

اختصاصی از کوشا فایل عنوان تحقیق هنر و فرهنگ عهد صفوی دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

پیوندی با شکوه
نخستین حاکمان صفوی
همزمان با پایان حومت سی و شش ساله سلطان حسین با یقرا، پس از مرگش در سال 1506/912، نیروهای جدیدی از طرف شرق و غرب قلمرو تیموریان در خراسان سربرافراشتند. از فراسوی رود خانهJaxartes ازبک ها به سرکردگی محمد خان شیبانی مستقیما به طرف هرات پیشروی کردند و آن شهر را در سال 1507/913 به تصرف در آوردند و این در حالی بود که هنوز چند ماهی بیش از مرگ سلطان حسین نمی گذشت. در همین ایام، در گیلان، اسماعیل که نوه شجاع اوزون حسن قراقویونلو به شمار می رفت و دارای پیروانی به نام«قزلباش» بود سر به شورش برداشت. قزلباش ها به علت تاج یا دستار و سربند مشخص قرمز رنگشان به این نام معروف شدند. اولین ماموریت آنان انتقام وخونخواهی از قاتل پدر اسماعیل بود که از ائتلاف آق قوی نلو شیر وانشاه صورت گرفت. اسماعیل که در دامان شاهزاده ای شیعه در منطقه گیلان پرورش یافته بود، دنباله رو جدش شیخ صفی الدین پایهگذار یک فرقه از متصرفه در اردبیل بود که حدود نیمه قرن پانزده/ نهم از قدرت و توانیی خوبی برخوردار شده بود، بنابراین اسماعیل پیروانی را در اختیار داشت که در فرقه شیخ صفی آموزش یافته بودند و«صفویان» نامیده می شدند، شخصیت کاریزمایی و عقاید مذهبی شیعی پر شورش که به واسطه آن موقعیتی نیمه الهی به خود گرفت، ظاهرا حرکت و نیروی لازم را برای او و پیروان قزلباشش در شکست دادن سریع آق قویوئلو ها در سال 1501/907 در شرور آذربیجان فراهم آورد. ظاهراً با هدف کنترل همه قلمرو سابق ترکمن ها، اسماعیل همچنین موفق به تصرف غرب ایران، و شرق آناتولی در حدود سال 1508/914 شد و همین سال، بغداد و خوزستان را نیز به حوزه متصرفاتش افزود.

مقاله چارچوب تحلیلی روابط خارجی ایران و روسیه (از عصر صفوی تا کنون)

اختصاصی از کوشا فایل مقاله چارچوب تحلیلی روابط خارجی ایران و روسیه (از عصر صفوی تا کنون) دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

فرمت فایل : WORD (قابل ویرایش)

تعداد صفحات:33

فهرست مطالب:

مقدمه ۴
ملاحظات نظری ۶
دورة اول ـ از عصر صفوی تا پایان حکومت زندیه ۱۰
دوره دوم – عصر سلسله قاجاریه ۱۸
دوره سوم – عصر پهلوی ها ۲۳
دورة چهارم – از انقلاب اسلامی ایران تا فروپاشی شوروی ( ۸۹-۱۹۷۹ ) ۲۸
دورة پنجم – دورة پس از فروپاشی شوروی ۳۲

 
مقدمه

در صحبت ایران و همسایگان، روسیه از اهمیت و جایگاه ویژ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای برخوردار بوده است.

ایران از عصر صفوی به عنوان یک واحد ملی منسجم ظاهر شده وبه لحاظ مجاورت با نواحی جنوبی روسیه به تعامل با آن کشور پرداخته است. بالطبع در تحلیل روابط خارجی این دو کشور باید به نقش متغیرهای مختلف داخلی، منطقه‌‌‌‌ای و بین المللی توجه وافر داشت. شرایط قوت و ضعف داخلی معادلات و مناسبات منطقه‌‌‌‌‌ای و نظام ساختار بین الملی همگی بر روابط ایران و روسیه تاثیر کذار بوده‌‌اند.

 از عصر صفوی تا به امروز نشیب و فرازهای مختلفی برای روابط دوجانبه ایران و روسیه رخ داده و مناسبات آنها را تحت تأ‌ثیر قرار داده است. بنابراین در پاسخ به این سوا‌ل که چه علل و عواملی در جهت‌گیری‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها وسیاست خارجی متقابل ایران و روسیه تأ‌‌ثیر داشته‌‌اند، باید گفت که این نوشته تعامل و پیوند متداخل متغیرهای سطوح ملی، منطقه‌‌‌‌‌ای وبین‌‌‌المللی در دوره‌‌‌‌‌های مختلف تاریخی را فرض می‌گیرد که بر الگوهای رفتاری و روابط ایران وروسیه تاثیرگذار بوده‌‌‌‌‌اند.

در بیان مطلب حاضر، ابتدا یک درآمد مختصر به مسائل نظری به عنوان اساس تئوریک بحث خواهیم داشت.

دربخش دوم به مرور کلی و مختصر مسا‌‌ئل وحوادث روابط خارجی ایران و روسیه در مقاطع مختلف خواهیم پرداخت.

دورة اول به دوران صفوی تا پایان حکومت زندیه، دورة دوم به عصر قاجاریه، دورة سوم به عصر پهلوی، دورة چهارم به دوران پس از انقلاب اسلامی تا فرو پاشی شوروی و بالاخره دوره ششم به دوران پس از فروپاشی شوروی اختصاص خواهند داشت. درپایان هم یک جمع‌‌‌بندی از مباحث ارائه خواهیم داد.


ملاحظات نظری

   ادبیات غرب محور روابط بین الملل، معاهده صلح وستفالیا ۱۶۴۸ را نقطه آغار شکل‌‌‌‌‌‌گیری روابط بین‌‌المللی به حساب می‌‌‌‌آورد. براساس پیامدهای این نظام جدید، شاهد نوعی برابری ونابرابری میان واحدهای مختلف جامعه بین‌‌‌‌‌‌‌‌ المللی بودیم. دولتهای ملی روس، پروس، پرتقال، اسپانیا، فرانسه، انگلیس اصلی‌ترین مؤسسین این نظام بودند و از نظر حقوقی و براساس اصل حاکمیت ملی برابر تلقی می‌شوند. این دولتهای اروپایی مسیحی، برخی از واحدهای اروپایی مثل لهستان راهم سطح خود نمی‌دانستند و برای تنظیم روابط و منافع خویش، حتی به حمله و تجزیه این کشورها می‌‌پرداختند. از طرف دیگر ممالک غیر اروپایی وغیر مسیحی را نیزهم‌‌‌شأن خود تلقی نکرده و خود را مجاز به دست اندازی درآنها می دانستند، تا در فرآیند استعمار وآبادانی، آنها را نیز اجتماعی گروه و به جرگه واحد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های برابر وارد سازند. سیر تحولات و رقابت این دول اروپایی در ممالک آمریکای لاتین، آفریقا وآسیا، انعقاد قراردهای تحت الحمایگی و کاپیتالاسیون هم در همین راستا بوده است[۱].

نابرابری عملی میان دولتهای اروپایی آن دوره، برحسب مؤلفه قدرت  و به صورت سلسله مراتبی تاهژمونی باعث شده بود تا هریک ازاین دولتها با ظهور خویش دورانی از عرصة رقابت را ساماندهی نماید. پرتقال، اسپانیا، هلند، بریتانیا، فرانسه و آلمان مهمترین واحدهایی بودند که درخارج از اروپا به فعالیت می‌پرداختند. روابط “ سطح تضاد و تعارض” بین اروپائیان به خارج از اروپا کشیده شد و آنها بین خود و در قبال غیراروپائیان روابط مبتنی بر رقابت ـ همکاری را بنیان نهادند.

براساس مؤلفه‌های قدرت در هردوره، توزیع توانایی‌‌‌ها متفاوت بوده،  اما در شرایط و موقعیتهای مختلف همواره سعی می‌‌شده است که به نوعی “ نظام موازنه” برقرار گردد. این توازن سیستیمی می‌‌تواند مبتنی بر توافقات مکتوب(عهدنامه، کنوانسیون و… ) و یا به صورت عرفی و نانوشته باشد. بنابراین، حالتی از رژیم‌های بین‌‌‌ المللی بین اعضا شکل می‌گرفت که  آنها قادر به تأثیر گذاری بر یکدیگر بودند، ولی با واحدهای غیرتأثیرگذار روابط دیگری را دنبال می کردند.

با توجه به سطح و میزان قدرت و توانایی دولتها(نا برابری) بر حسب مؤلفه‌های نظامی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، می توان ۵ سطح مختلف را در نظر گرفت :‌ سطح ابر قدرت، سطح قدرت‌های بزرگ ، قدرت متوسط،  قدرت کوچک و بالاخره واحدهای ذره‌‌ ای در کل جامعة بین‌المللی مرکب از دولت‌ها، تعدا د مختلفی از این ۵ دسته  دولتها می‌‌توانند در منا‌ طق  مختلف جغرافیایی وجود داشته باشند[۲].

برای بررسی و تبیین رفتار واحدهای نظام بین المللی، برخلاف برخی دیدگاههای تک سویه و تک بعدی که برخی یا افراد، یا دولت‌ها و یا ساختار نظام بین‌الملل را عامل تعیین کننده در جهت‌‌گیری‌ها، الگوهای رفتاری و پویشهای بین‌المللی در نظر می‌گیرند‌، باید به دیدگاه پیوندی روی آوریم که تأثیر متقابل سطوح تحلیل مختلف را بر همدیگر، مد نظر دارد.

تحقیق آماده درس صائب با موضوع صائب تبریزی و مشروعیت سلطنت صفوی 14 صفحه word

اختصاصی از کوشا فایل تحقیق آماده درس صائب با موضوع صائب تبریزی و مشروعیت سلطنت صفوی 14 صفحه word دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

صائب تبریزی و مشروعیت سلطنت صفوی

خدایا شاه ما را صحت کامل کرامت کن
به غیر از«درد دین»از دردها او را حمایت کن
در میان انواع و اقسام منابعى که به نحوى مى‏توان در دریافت اندیشه سیاسى یک دوره از آنها بهره گرفت، باید به شعر سیاسى توجه کامل داشت. طبیعى است که این دریافت مى‏باید با توجه به جایگاه شعر در بازگو کردن اندیشه‏هاى عامه باشد.شعر سیاسى دوره صفوى چندان گسترده نیست؛آن مقدار نیز که وجود دارد، همانند سیار منابع سیاسى این دوره، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.پیش از این، چکامه«مکافات نامه»که یک‏هزار و چهارصد بیت شعر در زمینه تعلیل سقوط دولت صفوى بود، در کتاب«علل بر افتادن صفویان»چاپ کردیم.در اینجا مرورى کوتاه بر اشعار سیاسى صائب تبریزى داریم.
میرزا محمدعلى پسر میرزا عبد الرحیم، مشهور به صائب، در اصل تبریزى است اما وى در اصفهان رشد یافت و در همانجا مدفون شد.شرح حال تفصیلى وى را استاد گلچین معانى در مقدمه«فرهنگ اشعار صائب»و نیز در«کاروان هند»آورده است.صائب لرزند یکى از تاجران تبریزى بود که به همراه پدر به اصفهان آمد.چند سالى را در عهد جوانى در هند گذراند و پس از آن به اصفهان آمده در آنجا رحل اقامت افکند.وى در شعر مقام و منزلتى بزرگ یافت و عنوان مشهورترین غزلسراى دوره صفوى و بنیان‏گذارى مکتبى نوین را به خود اختصاص داد.وى در سن نود سالگى، به سال 1087(ه.ق)در اصفهان درگذشت و در تکیه درویش صالح که معتقدش بوده، مدفون شد. (1) صائب غزلسراست و کمتر به شعر سیاسى یا حماسى و امثال ذلک توجه دارد.با این حال، در طول زندگى خویش، در برخورد با سلاطین متعدد، اشعارى در مدح و مرثیه آنان سروده است.وى در این اشعار به تمجید از شخصیت آنان پرداخته و بخش مهمى از اشعار خویش را به تمجیدان بى‏پایه، بر پایه استعارات و تشبیهات تخیلى بنا کرده است.با وجود این، مى‏توان در لابلاى اشعار او، حساسیتهاى ذهنى وى را در زمینه سیاست دریافت.این حساسیتها بازتاب افکار و اندیشه‏هاى بخشى از عامه مردم است.
اشعارى که انتخاب شده، از چند قصیده او در ستایش از سه شاه صفوى مى‏باشد.نخست شاه صفى است که از سال 1038-1052(ه.ق)سلطنت کرده است.پس از آن شاه عباس دوم است که در فاصله سالهاى 1052-1077 سلطنت کرد. سومین شاه معاصر وى، شاه سلیمان است که از سال 1077-1105 حکم راند و صائب یازده سال نخست سلطنت او را درک کرد.بر پایه شعرى از او که ماده تاریخى در تعمیر یکى از روضات متبرکه دارد، وى تا سال 1087 زنده بوده است (2) به نقل ملیحاى سمرقندى وى به سال 1087 درگذشته است.
قصیده‏هایى که اشعار مقاله ما از آنها برگزیده شده، در مجلد ششم دیوان صائب(به کوشش محمد قهرمان، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى، 1370).
1-صفویان مدافع تشیّع دوازده امامى
نزاع دولت عثمانى و صفوى از یکسو، و نزاع ازبکان با صفویان از سوى دیگر نشان آن بود که على رغم فشار تسنن از دو سوى بر ایران، دولت صفوى حامى و حافظ تشیّع امامى است.دو دولت عثمانى و صفوى، صرف نظر از مطامع شخصى خویش، به هر روى، نشان دو گرایش مذهبى بودند.در چنین شرایطى، مردم و حتى عالمان، براى حفظ تشیع در برابر سلطه‏جویى خلافت عثمانى، خود را ملزم به دفاع از دولت صفوى مى‏دیدند.آنان، ایستادگى دولت مزبور را در برابر توسعه طلبى عثمانیان، از مهمترین دلایل حمایت خویش از دولت مزبور و مقبولیت و مشروعیت آن در میان خویش تصور مى‏کردند.صائب نیز، به همین دلیل، در ستایشهاى خود از دولت صفوى، بر این امر اصرار مى‏ورزد.او درباره شاه صفى مى‏گوید:
صاحب لواى مذهب اثنى عشر صفى
کامروز ازوست سکه دین، جعفرى عیار
خاک ره ائمه اثنى عشر تقى
کز کلک راست خانه جهان را دهد قرار
(ص 3544)
در جایى دیگر درباره همو مى‏گوید:
رواج مذهب اثنا عشر به عهده توست
بکوش و دست از این شیوه ستوده مدار
به تیغ عدل یکى کن چهار مذهب را
سفینه نبوى را ز چهار موجه برآر
(ص 3554)
و در مرثیه شاه صفى مى‏گوید:
چهارده سال هلاکى مذهب اثنا عشر
بود از شمشیر گردون صولت او پایدار
(ص 3557)
این در حالى است که شاه صفى به شاه سنى‏گرا شهرت یافته است. (3)
صائب درباره شاه عباس دوم مى‏گوید:
از رسوخ اعتقادات آسمان بنیاد شد
چون بروج آسمانى مذهب هشت و چار
(ص 3559)
و در جاى دیگر مى‏گوید:
آسمان بنیاد خواهد کرد از اقبال بلند
مذهب اثنا عشر را چون بروج آسمان
(ص 3565)

برای دانلود متن کامل این تحقیق به لینک زیر مراجعه کنید.

معماری بناهای شهر قزوین در دوران صفوی

اختصاصی از کوشا فایل معماری بناهای شهر قزوین در دوران صفوی دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

فایل بصورت ورد (قابل ویرایش) و در 27 صفحه می باشد.

تحلیل مسائل پیرامون مرمت

      دوره جدید مرمت در عمارت چهل ستون قزوین از سال 1334 آغاز شد؛یعنی از زمانی که این عمارت را،به گمان حفظ ارزش های آن ،برای کاربری موزه هنرهای زیبا در نظر گرفتند.گذشته از تعمیرات سال 1347 ،این بنا از سال حدود52 تا73(بیش از 20 سال)هر ساله دارای برنامه مرمتی بوده است. به دلیل اهمیت معماری این بنا و نقاشی های نفیس ودوره صفوی و دوره های بعد،کار مرمت به تدریج و با حساسیت ویژه ای به انجام رسید. استمرار هوشمندانه کار پژوهش و مرمت را باید از نکات مثبت و قابل تقدیر در این بنا ی تاریخی ،در طول این سالها دانست.

    با توجه به گزارشهای موجود می توان چنین استنباط نمود که مرمت بنا، از  دهه 50 به بعد ، از یک برنامه منطقی و پیش بینی شده ای (البته با توجه به اعتبارات در نظر گرفته شده) تبعیت کرده است. بطوریکه از استحکام بخشی بنا، که خطر سازترین و حیاتی ترین بخش محسوب می شد ، شروع شد و با رسیدن به جزئیات کالبدی بنا ، کار طراحی و ساماندهی محوطه در این دوره به پایان رسید . والبته در ضمن تمامی این سالها، آشکار سازی و تثبیت نقاشی ها با صبر و حوصله در حال انجام بود. مرمت کاخ روندی از داخل به بیرون داشته است . ابتدا حفظ ماهیت وجودی  کالبد اثر مهم تلقی شده و با اطمینان از زنده ماندن بنا ، به بخش ها و مسایل بیرونی پرداخته شد .

گر چه از ابتدا عمارت را برای کاربری موزه در نظر گرفتند، ولی آنچنانکه روند انجام مرمت در این بنا را پی میگیریم ، تعمیر ساختمان به سمت سازگار شدن با این کاربری نیست. سیاست مرمت به سمت حفاظت پیش رفته و ارزش گراست و بصورت ریشه ای هدفی آرمانی را دنبال می کند . اما پیش از این بنا اسم موزه را برخود دارد و در حین مرمت یا پیش از آن همچنان با کاربری موزه ادامه حیات می دهد . این دو گانگی برخورد سیاست گذاران و تاثیر گذاران ذی نفوذ یا ذی نفع در این بنا و متخصصین مرمت ، چندان به نفع بنای تاریخی تمام نشده است . چرا که هنوز سر درگمی در برخورد با این بنا به چشم می خورد . مثلا امسال سالن طبقه بالایی را از اشیاء تخلیه کرده و طبقه همکف را به این کار اختصاص داده اند .

با نظر به بنا و تقشه آن در می یابیم که عمارت مذبور که کوشکی بوده در میان باغ، از طرحی آزاد و برون گرا برخوردار است که از هر طرف به اطراف راه دارد.در واقع تالار میانی هم کف نوعی فضای نیمه بسته و نیمه باز طرح اندازی شده که آب آزدانه به داخل جریان داشته است. در نظر گرفتن کاربری موزه (محل حضور اشیا)که ماهیتا محلی است با پیش بینی ایمنی فراوان، با ویژگی این بنا منافات دارد. به قول آقای مهندس مجابی، در گزارش سال 1360، بنا خود موزه‌ای از نقاشی و در واقع هنر دوره صفوی و پس از آن است و خود بنا به خاطر قرارگیری آن در رده بناهای اولیه صفوی از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار است. حال آوردن اشیاء موزه ای و نمایش دادن آنها در این فضا ارزش هر دو را کم می کند. 

پایان نامه حجاب و پوشش در عصر صفوی

اختصاصی از کوشا فایل پایان نامه حجاب و پوشش در عصر صفوی دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

این فایل در قالب ورد و قابل ویرایش در 210 صفحه می باشد.

 

فهرست مطالب

فصل اول : کلیات ۱
چکیده ۲
مقدمه ۳
بیان مسئله  ۵
پرسش اصلی تحقیق ۵
پیشینه تحقیق ۵
فرضیه ها ۶
اهداف تحقیق ۶
روش پژوهش ۶
فصل دوم : معرفی منابع و مأخذ
بررسی و معرفی منابع و مأخذ ۸
فصل سوم : اهمیت پوشش و حجاب
پوشاک از دیدگاه جامعه شناسی ۱۲
پوشاک به عنوان شناسنامه هویت ساز ۱۵
ار تباط رنگ پوشاک با فرهنگ جامعه و طبقات اجتماعی ۲۰
پوشاک به مثابه نعمت الهی ۲۵
تاثیر جغرافیائی محیط زیست با پوشاک ۲۷
فصل چهارم : لباس زنان در آئین مقدس اسلام
پوشش و حجاب زن از دیدگاه اسلام ۳۰
اهمیت حجاب در اسلام ۳۳
آثار حجاب و پوشش ۳۷
فصل پنجم : پوشاک در ادوار مختلف
پوشاک ایرانیان در ادوار مختلف ۴۰
دیدگاه پادشاهان صفوی به اروپائیان و حضور آنها در ایران ۴۸
اروپائیانی که لباس ایرانی می پوشیدند ۵۲
فصل ششم : بافته های ایرانیان
بافته های ایرانیان در عصر صفویان ۵۵
پارچه بافی دوره صفویه ۶۶
توجه شاهان صفوی به پارچه بافی ۷۰
قلمکار در دوره صفویه ۷۴
منسوجات گلدوزی شده دوره صفویه ۷۵
قلابدوزی دوره صفویه ۷۷
فصل هفتم : لباس زنان
پوشش زنان در دوره صفویه ۷۹
پوشش و حجاب سر زنان در دوره صفویه ۸۴
انواع پوشش پای زنان در دوره ی صفویه ۸۷
ویژگی لباس زنان دوره صفویه ۸۹
زیورآلات زنان دوره یصفویه ۹۴
پوشاک زنان در ایام سلطنت شاه عباس اول صفوی ۹۶
پوشاک زنان ارامنه جلفای اصفهان و زنان یهودی در زمان شاه عباس اول صفوی  ۹۸
لباس ارامنه در دوره ی صفویه ۹۹
پوشاک زنان فریدن ۱۰۱
تزئینات زنان فریدن۱۰۸
پوشاک مردان فریدن ۱۱۰
پوشاک مردان فریدن در موقع کار ۱۱۳
پاپوش های ارمنیان فریدن ۱۱۴
پوشاک زنان زرتشتی اصفهان در زمان شاه عباس اول صفوی ۱۱۶
پوشاک زنان در زمان سلطنت شاه صفی صفوی ۱۱۸
نوع پوشاک زنان در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی ۱۲۰
پوشاک زنان در زمان سلطنت شاه سلطان حسین صفوی ۱۲۳
فصل هشتم : لباس مردان در دوره صفویه
تن پوش مردان دوره صفویه ۱۲۵
پوشش سرمردان دوره صفویه ۱۳۴
پوشش پای مردان دوره صفویه ۱۳۸
زیورآلات مردان در دوره صفویه ۱۴۱
پوشاک نبرد مردان در دوره صفویه ۱۴۳
پوشاک قورچیان در دوره صفویه ۱۴۶
فصل نهم : لباس و پوشش دوره صفویه از دیدگاه جهانگردان
پوشش و لباس مردان و زنان ایران در دوره صفویه به نوشته شاردن جانگرد اروپائی ۱۴۸
پوشش و لباس مردان و زنان ایران در دوره صفویه به نوشته تاورنیه جهانگرد اروپائی ۱۵۷
لباس و پوشش مردان و زنان ایران در دوره صفویه به نوشته پیتردلاواله جهانگرد اروپائی ۱۶۵
پوشش در دوره صفویه به نوشته کمپر جهانگرد اروپائی ۱۷۲
فصل دهم : نتیجه گیری
ضمائم ۱۷۷
منابع و مأخذ ۲۰۳

فهرست منابع و مآخذ :

 ۱ ) اپهام پوپ، آرتور، (۱۳۸۷ شمسی)، شاهکارهای هنر ایران، ترجمه پرویز ناتل خانلری، انتشارات علمی و فرهنگی؛

 ۲ ) اجتهادی، مصطفی، (۱۳۸۲ شمسی)، دایره المعارف زن ایرانی، آب دیه (۱)، سرویراستار اسدالله معظمی گودرزی؛

 ۳ ) اجتهادی، مصطفی، (۱۳۸۲ شمسی)، دایره المعارف زن ایرانی (۲)؛

 ۴ ) بجنوردی، (۱۳۸۵ شمسی)، دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد (۱۴)، زیرنظر کاظم موسوی؛

 ۵ ) پناهی، فرشته، (۱۳۸۵ شمسی)، زن ایرانی در سفرنامه ها، تهران چاپ فراین؛

 ۶ ) تاورنیه، ژان باتیست، (۱۳۸۲ شمسی)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه حمید ارباب شیرازی، تهران انتشارات نیلوفر؛

۷ ) داویدیان لِون، آرمینه آرالکیان، ( ۱۳۸۷ شمسی)، فصلنامه فرهنگی پیمان سال یازدهم شماره ده ۴۳؛

 ۸ ) دلاواله، پیترو، سفرنامه پیترودلاواله، جلد دوم، (۱۳۷۲ شمسی)، ترجمه شعاع الدین شبانگاه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی؛

 ۹ ) رضایی، عبدالعظیم، (۱۳۷۸ شمسی)، گنجینه تاریخ ایران جلد دوازدهم (صفویان، افشاریان، زندیان، قاجار) تهران انتشارات اطلس؛

 ۱۰ ) سودآور دیبا، لیلا، (۱۳۸۲ شمسی)، پوشاک در ایران زمین، تهران، چاپ امیرکبیر؛

 ۱۱ ) شاردن، سفرنامه شاردن، جلد دوم، (۱۳۷۰ شمسی)، ترجمه اقبال یغمایی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی؛

 ۱۲ ) شریعت پناهی، سید حسام الدین، (۱۳۷۳ شمسی)، اروپائی ها و لباس ایرانیان، تهران انتشارات قومس؛

 ۱۳ ) شکری، یدالله، (۱۳۷۲ شمسی)، عالم آرای عباسی، جلد دوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی؛

 ۱۴ ) شیرازی، ابوالقاسم، آقا حسین، (۱۳۸۲ شمسی)، پوشاک زنان ایران از آغاز تا امروز، تهران، انتشارات اوستا فراهانی؛

 ۱۵ ) ضیاء پور، جلیل، (۱۳۷۴ شمسی)، پوشاک زنان ایران از کهن ترین زمان تا شاهنشاهی پهلوی، تهران، انتشارات انجمن بین المللی زنان؛

 ۱۶ ) غفاری، عباسقلی، (۱۳۸۴ شمسی)، زن در تاریخ نگاری صفویه، تهران، انتشارات امیرکبیر؛

 ۱۷ ) غیبی، مهرآسا، (۱۳۸۴ شمسی ) هشت هزار سال تاریخ پوشاک ایرانی، تهران، انتشارات هیرمند؛

 ۱۸ ) فلسفی، نصرالله، (۱۳۷۶ شمسی)،تاریخ اجتماعی ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر؛

 ۱۹ ) کردبچه، محمدحسین، (۱۳۷۴ شمسی)، اصفهان خونین شاه صفی، تهران، انتشارات هیرمند؛

 ۲۰ ) کمپفر، سفرنامه کمپفر، (۱۳۷۰ شمسی)، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، انتشارات خوارزمی؛

 ۲۱ ) متین، پیمان، (۱۳۸۲ شمسی)، پوشاک ایرانیان، تهران، انتشارات امیرکبیر؛

 ۲۲ ) مقدم، حوری، (۱۳۷۴ شمسی)، نگار زن (تاریخ مصور لباس در ایران)، تهران، انتشارات انجمن بین المللی زنان در ایران؛

 ۲۳ ) مهدوی، عبدالرضا، هوشنگ، (۱۳۷۵ شمسی)، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم، تهران، انتشارات امیرکبیر؛

 ۲۴ ) مهرآبادی، میترا، (۱۳۸۶ شمسی)، زن ایرانی به روایت سفرنامه نویسان، تهران، انتشارات آفرینش؛

 ۲۴ ) یار شاطر، احسان، پیمان متین، (۱۳۸۳ شمسی)،  پوشاک در ایران زمین، جلد اول، تهران، انتشارات طلوع؛

چکیده

 در بیشتر کتاب های تاریخ ایران کمتر به نکات ریز زندگانی مردم توجه شده بلکه بیشتر به رویدادهای تاریخی پرداخته شده است اکنون این سوال مطرح می شود که چگونه می توان این جای خالی را پر کرد؟ یکی از بهترین شیوه ها استفاده از آثار سیاحانی است که به علل مختلف سیاسی و فرهنگی به نقاط مختلف جهان سفر کرده ، نکاتی کاملاً ریز و دقیق در عین حال سودمند از زندگانی مردم را نشان داده اند درباره ی مسائل اجتماعی مردم از نوع پوشاک و خوراک و ازدواج و طلاق گرفته تا به مسائل مذهبی و سیاسی و اقتصادی آگاهیهای فوق العاده سودمند به دست آورده اند. کشور ما به واسطه ی موقعیت جغرافیایی خود همواره در میان کشورهای خاورمیانه و خاور نزدیک جایگاه خاصی داشته و دارد ، از این رو همواره در بسیاری از مظاهر فرهنگی و تمدنی ایران با کشورهای دیگر جهان در تعامل بوده. یکی از این مسائل پوشش و حجاب و لباس مردم مختلف این نواحی است. من پوشش و حجاب دوره صفویه را انتخاب کرده ام تا شاید بتوانم گامی در بیان توصیف قسمتی از اوضاع اجتماعی این دوره مهم از تاریخ ایران برداشته باشم سیر تحول و پوشش زنان و مردان دوره ی کمتر مورد توجه مورخین قرار گرفته ولی نگارنده با گردآوری سفرنامه ها و کتابهایی که در این پژوهش تهیه شده اند مجموعه جدیدی را که قسمتی از اوضاع اجتماعی دوران صفویه را نشان می دهد تهیه کرده است. نگارنده از فصول مختلف این پژوهش به این نتیجه رسیده است که ایرانیان اعتقاد دیرینه به حجاب و پوشیده ماندن زنان حتی مردان را داشته اند و این فرهنگ در دوره ی صفویه بسیار اهمیت داشته است در کل بی حجابی در دوره های مختلف تاریخ ایران به خصوص صفویه مفهوم نداشته، فقط چگونگی حجاب بین اقشار مختلف متفاوت بوده است.

کلیات تحقیق :

 مقدمه :

 انگیزه پدید آوردن پوشاک و اختراع جامه، ناشی از نیاز آدمی به دفاع تن خود در برابر عوارض طبیعی به ویژه سرما و گرما بوده است. اما همان طور که هر وسیله زندگی، هنگامی که پا از دایره رفع نیازهای ابتدایی و نخستین بیرون بگذارد، حالت تفنن به خود می گیرد و در طول زمان از شکل اولیه و صورت ساده خود بیرون می آید و وسیله هنرنمایی و ابراز سلیقه می گردد، تن پوش آدمیان نیز در سرگذشت بس شیرین خود به مقتضای اقلیم زیست و محل زندگی، میزان درجه تمدن و فرهنگ، عقاید مذهبی و آداب و رسوم، دستخوش دگرگونیهای بی شمار و شگفت انگیزی شده است که عوامل اجتماعی و اقتصادی و ارتباطی به ویژه سلیقه و ابتکار پوشندگان در تکامل و تنوع آن سهم بسزایی داشته است. بررسی تحول پوشاک نه تنها از نظر تاریخ و هنر قابل اهمیت است، بلکه از دیده جامعه شناسی و فهم روانشناسی ملتها نیز بسیار اهمیت دارد. در حماسه ملی ایرانیان، شاهنامه فردوسی توسی، استفاده از پوست و موی جانوران برای پوشانیدن تن و بر، به زمان هوشنگ پیشدادی نسبت داده شده است ولی آموختن رشتن پشم و تافتن نخ و بافتن پارچه و دوختن جامه از جمشید جم آن شهریار مبتکر دوران اساطیری است که بسیاری از اختراعهای دیگر نیز بدو نسبت داده شده است.

به طور کلی بررسی داستان تاریخی پوشاک و پوشش، جدا از بررسی تمدن و تاریخ اجتماعی و اعتقادی بشر امکان پذیر نیست، زیرا پوشاک مبین تحولات یک جامعه و در عین حال بیانگر تفاوت های است که میان اقشار آن جامعه وجود دارد.

 پیش از تاریخ و تاریخ متکی به باستان شناسی است؛ باستان شناختی خود دنباله ی تاریخ طبیعی است. با کمک باستان شناسان می توان پیشرفت بشر را دوره های پیش از تاریخ و دوران تاریخی تعقیب کرد؛ باستان شناسان نیز از طریق مدارک و اسناد مکتوب (در نقاطی که خط مورد استفاده قرار گرفته است) یا از طریق آثار باقی مانده (نقاشی، مجسمه، نقش برجسته)، البته در نقاطی که خط دیرتر کاربرد پیدا کرده اطلاعاتی را در اختیار ما قرار می دهند. و از روی آنها پی می بریم که انسان در آغاز آفرینش نیازی به پوشش تن و سر نداشته زیرا بدنش پوشیده از مو بوده ولی در نتیجه ی تکامل و کم شدن موهای روی پوست بدن، که به لحاظ تاثیر اوضاع طبیعی رخ داده بود احساس نیاز به پوشاندن تن و سر برای دفاع از خود در مقابل گرما و سرما و سایر عوامل طبیعی در او قوت گرفت.

 همان طور که بشرمراحل اولیه ی تمدن را طی می کرد و پوشش او نیز همانند وسایل و تجهیزات زیست محیطی اش با دیگر جنبه ی تفنن و آرایش یافت و به مقتضای اوضاع طبیعی و اقلیمی، میزان درجه تمدن و فرهنگ، عوامل اجتماعی و اقتصادی و اعتقادی در طی قرون و اعصار تغییر شکل داد تا اینکه وسیله ای شد برای ابزار سلیقه و نماد اختلاف طبقاتی؛ یعنی قطع نظر از احتیاج و تغییرات جوی – محیطی، تغییرات فرم و جنس تن پوش را موجب شد، و به لحاظ میزان درجه ی تمدن و تسلط حکومت ها، کم کم تن پوش شکل معینی پیدا کرد که سبب به وجود آمدن مُد شد؛ مُد، از دیرباز تابع قدرت و تمدن ملت ها بوده است؛ و در هر دوره ای از تاریخ، بشر تابع یکی از حکومت های قدرتمند؛ مثلاً تمدن مصر و پوشاک آن که یکی از قدیمی ترین تمدن ها و مظاهر آن می باشد بوده هنگامی که ایران به دلیل قدرتمند بودن مهد تمدن مشرق زمین و حتی جهان آن روز (عهد باستان) به شمار می آمده بیش تر ملل آن روز خواه ناخواه تابع آداب و رسوم و فرهنگ و تمدن ایران زمین بوده اند کشفیات جدید باستان شناسی از نفوذ یکی از مظهرهای تمدن ایران یعنی تن پوش و مُد ایرانی در نقاط مختلف حکایت می کند.

 بنابراین مطالعه و تحقیق درباره پوشش تن آدمیان از آغاز تا امروز مستلزم مطالعه و تحقیق درباره چگونگی متحول شدن بشر و محیط زیست اش و اوضاع اجتماعی و فرهنگی او به طور کلی متمدن شدن او دارد.

۱ . ۱ ) بیان مسأله

 ۱ ) یکی از مهمترین مظاهر مهم فرهنگی در ایران عصرصفویه اعتقاد به پوشش و نوع لباسی است که بیانگر نگاه ایرانی به عصمت و خودپوشی بوده است. در این زمینه ایرانیان با عنایت به ساختار اجتماعیشان پوششی را انتخاب کرده بودند که مناسب با فرهنگ سنتی آنان بود. در نتیجه برای آگاهی بیشتر در این رساله به بررسی :

 ۱ ) آیا پوشش و حجاب بین طبقات مختلف مردم در دوره صفوی از اهمیت یکسان برخوردار بوده است ؟

 ۲ ) تأثیر فرهنگ جامعه و طبقات اجتماعی بر نوع پوشاک چگونه بوده است ؟

 ۳ ) آیا پوشش ایرانیان در دوره صفوی با دوره های قبل تفاوت قابل توجهی داشته است؟

 ۴ ) دیددگاه پادشاهان صفوی در رابطه با اروپائیان و حضور آنها در ایران چگونه بوده است ؟

پرسش اصلی تحقیق :

 ۱ . ۲ ) با توجه به عنوان مورد بررسی رساله که «حجاب پوشش در عصر صفوی» می باشد. سوالات زیر به عنوان پرسش اصلی تحقیق جهت آگاهی بیشتر پیرامون چگونگی پوشش و حجاب در این دوره مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است :

 ۱ ) زنان و مردان ایرانی در عصر صفویه چه نوع پوششی داشتند ؟

 ۲ ) آیا پوشش ایرانیان متأثر از شیوه زندگی سنتی آنان بوده است؟

 ۳ ) آیا ایرانیان از تغییر لباس استقبال می کردند؟

 ۴ ) آیا اروپائیان از نوع پوشش ایرانیان تأثیر پذیرفتند؟

 ۱ . ۳ ) پیشینه تحقیق :

 در زمینه لباس و نوع پوشش ایرانیان نوشته های مستقلی در تاریخ ایرانیان به نظر نمی رسد. آنچه که در این زمینه مناسب تشخیص داده شده نوع پوشش در بعضی از نوشته های سیاحان اروپائی تاورنیه و شاردن می باشد البته مورخین ایرانی بیشتر به جنبه های سیاسی تاریخ ایران توجه داشتند. همین طور تصاویر و عکسهایی که در سفرنامه ها آورده شده و میناکاری های باقی مانده از دوره صفویه در بررسی این موضوع بسیار به ما کمک می کند.

 ۱ . ۴ ) فرضیه ها

 اساس کار نگارنده در طول تحقیق بر مبنای این فرضیات است.

 ۱ ) لباس ایرانیان در دوره صفویه متفاوت و در عین حال تابع مقتضیات محلی و فرهنگی مناطق بود.

 ۲ ) به نظر می رسد پوشش ایرانیان تحت تأثیر سنتها و شرایط اقلیمی متنوع و متفاوت بوده است.

 ۳ ) جهانگردان و بازرگانان اروپایی که به وفور در دوره ی صفویه به ایران آمده اند تحت تأثیر فرهنگ و پوشش ایران قرار گرفته و علاوه بر اینکه خود از آن تقلید کرده اند بلکه آنرا به کشورهایشان برده و باعث ترویج آن در اروپا شده اند .

 ۱٫ ۵ ) اهداف تحقیق

 نگارنده از انتخاب و بررسی این پژوهش اهدافی را مدنظر داشته است که به اختصار به آنان اشاره می شود.

 ۱ ) گوشه ای از تاریخ اجتماعی ایران را جهت شناخت روحیات ملی بررسی می کند.

 ۲ ) سعی داشته با نگاهی نو به تاریخ لباس و انواع پوشش به شناخت فرهنگ سنتی ایران در عصرصفویه بپردازد.

 ۳ ) تفاوتی را که در نوع پوشاک و پوشش طبقات مختلف جامعه (اعم از زن و مرد) وجود داشته بیان نماید.

۱ . ۶ ) روش پژوهش :

 روشی که در این پژوهش استفاده شده است عمدتاً روش کتابخانه ای بوده است یعنی منابع و اسناد مربوطه به این دوره مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است.

 ۲ . ۱ ) بررسی و معرفی منابع و مآخذ

 در بررسی پژوهش موردنظر منابع و مأخذ چندی مطالعه و استفاده شده که جهت شناسایی بهتر آنها را تقسیم بندی نموده و به ارزیابی مختصری می پردازیم :

 ۱ ) سفرنامه ها ؛

 ب) کتب ؛

 ج ) عکس ها و تصاویر .

 الف ) سفرنامه ها

 سفرنامه هایی که سیاحان و جهانگردان اروپائی در طی سفرهای خود نوشته و گردآورده بودند و در آن کل مسائل ایران اعم از مسائل فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی را بررسی کردند جز منابع دست اول این پژوهش می باشد و از آن جایی که بیشتر آنها همراه با گروه های تجاری از کشورهای اروپائی به ایران می آمدند با دربار در ارتباط نزدیک بودند و مطالب و اطلاعات دقیقی را در آثار خود گرد آورند.

 مهمترین این سفرنامه ها که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفتند عبارتند از :

 ۱ ) سفرنامه شاردن : شاردن شوالیه فرانسوی بوده است که در زمان شاه عباس دوم و شاه سلیمان در ایران به سر می برده است و در سفرنامه خود به بیان آداب و رسوم و طرز رفتارها و پوشاک ایرانیان و بسیاری از مطالب دیگر پرداخته است و حاوی مطالب مفیدی است در مورد آئین های ایرانیان از جمله تدفین، ازدواج، میهمانی و خواستگاری و به بررسی علایق ایرانیها از جمله رنگ مورد علاقه ایرانیان و سرگرمی آنها پرداخته و از همه مهمتر به توصیف کامل نوع پوشاک و چگونگی پوشش در این دوره پرداخته است که این پوشش از سر شامل می شود تا پوشش پاها و برای پژوهش موردنظر بسیار مفید بوده است.

 ۲ ) سفرنامه تاورنیه : ژان باتیست تاورنیه جهانگرد فرانسوی بوده است که در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم در ایران بوده است وی نیز در سفرنامه خود به شرح آداب و رسوم و پوشش ایرانیان و بسیاری از مطالب دیگر راجع به ایران و ایرانیان پرداخته است  از جمله به توصیف انواع پوشش سر و بدن و پا و زینت آلات و جواهرات و انواع لباسهای که در خانه و خارج از خانه پوشیده می شده است پرداخته و به بررسی تفاوت نوع پوشش اعیان و طبقه های پائین و متوسط جامعه پرداخته است که باز از منابع دست اول بسیار مفید برای پژوهش موردنظر بوده است.

 ۳ ) سفرنامه دلاواله : پیترو دلاواله جهانگرد ایتالیایی بوده که او نیز مانند سایر جهانگردان به توصیف ایران و خصوصیات ایرانیان پرداخته است و توضیحاتی را نیز راجع به صنعت پارچه و پارچه بافی در ایران آن دوره داده است.

 از سفرنامه های دیگری که در مورد پوشش ایرانیان اثر صفوی مطالب مفیدی ارائه داده اند، سفرنامه سانسون و سفرنامه آدام اولئاریوس و همچنین سفرنامه کمپفر می باشند. که از توصیفات این منابع نیز براب تکمبل پژوهش مورد نظر بهره گرفته شده است.

ب ) کتب

 کتابهای مورد استفاده در این پژوهش شامل مطالعات و تحقیقات می باشد این دسته از کتابها که در دوره ی نزدیک به دوره ی معاصر ما تعریف شده اند و منتشر گردیده اند از منابع دست دوم می باشند و مطالب بسیار مفیدی را که باز از روی منابع دست اول جمع آوری شده اند در اختیار ما قرار داده اند. از جمله کتاب تاریخ هفت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی مهرآساغیبی، شاهکارهای هنر ایرانی پرفسور پوپ، تاریخ اجتماعی ایران اثر راوندی، گنجینه ی تاریخ ایران عبدالعظیم رضایی، ایران در زمان صفویه نوشته تاج بخش، کتاب نگار زن نوشته حوری مقدم دایره المعارف زن ایرانی (۱) مصطفی اجتهادی، دایره المعارف اسلام، پوشاک در ایران زمین لیلا سودآور دیبا، کتاب پوشاک ایرانیان از دیرباز تاکنون نوشته جلیل ضیاءپور. صنایع ایران نوشته محمد حسن زکی، زن ایرانی در سفرنامه ها نوشته فرشته پناهی و زن در تاریخ نگاری صفویه نوشته عباسقلی غفاری فرد، فصلنامه فرهنگی پیمان تمام این کتاب ها مطالب مفیدی را برای این پژوهش ارائه می دهد مثلاً کتاب زن ایرانی به روایت سفرنامه نویسان فرنگی میترا مهرآبادی به توصیف نوع پوشاک زنان در زمان شاه عباس پرداخته که تا زمان شاه سلطان حسین را دربر می گیرد. حتی پوشاک ادیان دیگر از جمله زردشتی های اصفهان و ارامنه جلفا را در زمان شاه عباس بزرگ و شاه سلیمان صفوی را بیان می کند یا تاریخ صفویه جلد دوم به توضیح کامل پارچه بافی و انواع پارچه های دوره صفویه پرداخته همراه با عکس و تصویر لباسهای دوخته شده است و یا شکاهکاری هنر ایران پرفسور پوپ به بافته های عصرصفوی پرداخته و همچنین کتاب اروپائی ها و لباس ایرانیان به شرح تغییر لباس در عصر صفویان و نقش اروپائی ها در تغییر لباس پرداخته که به قصد وارد کردن اجناس خود به بازارهای ایران اقدام به عمل نموده بودند. و در صحت و سقم آنها جای تردیدی نیست. چون بامطالبی که در منابع دست اول آورده شده تناقضی ندارد.

« تدفین، ازدواج، میهمانی ها و نوع خوراک و خواسته های ایرانیان و پوشش و حجاب ایرانیان و رنگها مورد علاقه ایرانیان آداب و رسوم پادشاهان و قوانین دربار آنها است و حتی به بررسی سرگرمی ها و آئین های حمام رفتن، نوع بناها و آثار ایرانیان، معماری ایرانی و آداب و رسوم خواستگاری ایرانی پرداخته است.