لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 13
کارت‌های اعتباری در پرتو فقه و شریعت
دکتر محمد رواس قلعـهجی**
ترجمه: سیّدعبّاس موسویان((
چکیده
با پیشرفت زمان جهت تسهیل امر مبادلات، شیوه‌ها و ابزارهای جدیدی ابداع می‌شود که برخی از آنها با فقه اسلامی انطباق کامل ندارند. فقیهان و حقوقدانان مسلمان مسئوولیت دارند با شناخت آنها موضع اسلام را تعیین، و مسلمانان را هدایت کنند. از جمله این ابزارها که گسترش سریعی در دنیا و کشورهای اسلامی دارد، کارت‌های اعتباری است. دارندة کارت می‌تواند در هر زمانی به پول نقد دست‌یافته یا بدون پرداخت پول از کالاها و خدمات مراکز تجاری و خدماتی استفاده کند. در معامله با این ابزار، عناصر متعدّدی چون صادر کنندة کارت اعتباری، دارندة کارت اعتباری و پذیرندة کارت اعتباری دخالت دارند که روابط حقوقی بین آنها و درآمد و منافع هر یک از آنها از دیدگاه فقهی محلّ بحث و اختلاف نظر است.
مقالة حاضر با تبیین دیدگاه‌های مطرح دربارة روابط حقوقی عناصر دخیل در معاملات کارت‌های اعتباری و ماهیت درآمد و منافع هر یک از عناصر، به استدلال دیدگاه برگزیده می‌پردازد و در نهایت معاملات مجاز و غیرمجاز با کارت‌های اعتباری را از دیدگاه فقیهان و حقوقدانان معاصر اهل‌سنّت تبیین می‌کند.
واژگان کلیدی: کارت‌های اعتباری، صادر کنندة کارت، دارندة کارت، پذیرندة کارت، حواله، وکالت، قرض، کفالت، جریمة تأخیر.
مقدّمة مترجم
با پیشرفت زمان، اندیشهوران و فعّالان بازار، شیوه‌ها و ابزارهای جدیدی را در عرصة تجارت ابداع میکنند تا نیازهای معاملی مردم را با سهولت پاسخ دهد؛ امّا همه آنها بر اساس اصول و مبانی پذیرفته شده در نظام خاصّی طرّاحی میشوند و با آموزههای اسلام انطباق کامل ندارند. دانشمندان دلسوز و فقیهان آگاه مسؤولیت دارند با شناخت صحیح از شیوه‌ها وابزارهای جدید، موارد مجاز و سودمند را تأیید، و زمینههای رشد را فراهم کنند. در مقابل، موارد غیرمجاز و غیرمفید را معرّفی، و از گسترش آنها میان مسلمانان جلوگیری کنند یا درصدد اصلاح موارد قابل اصلاح برآیند. از جمله ابزارهای جدید کارت‌های اعتباری است که به سرعت گسترش مییابد و این در حالی است که ابعاد فقهی آنها قابل بحث و بررسی است.
نوشتة حاضر که فصلی از کتاب المعاملات المالیةالمعاصرة فی ضوءالفقه و الشریعة( است، به بررسی موضوعشناسی و فقهی کارت‌های اعتباری می‌پردازد. دکتر محمدرواس قلعهجی که با علم اقتصاد، فقه و حقوق اسلامی آشنا، و استاد دانشکدة شریعت دانشگاه کویت است، ابعاد گوناگون معامله با کارت‌های اعتباری را از دیدگاه فقیهان و حقوقدانان معاصر بررسی، در هر زمینه، دیدگاه خود را به صورت استدلالی ارائه می‌کند. گرچه مقاله بر اساس فقه اهل سنّت نگارش شده است و در مواردی با فقه شیعه تفاوت دارد، به جهت غنای علمی و تشابه بسیار با فقه معاملات شیعه، از جهت نظری و کاربردی قابل استفاده است.
تعریف کارت اعتباری
کارت اعتباری، سندی مخصوص است که بانک یا مؤسّسة مالی صادر می‌کند، دارندة کارت می‌تواند به وسیله آن، از کسی که معامله با کارت اعتباری را میپذیرد، کالا، خدمات و پول نقد دریافت کند تا او قیمت کالاها، خدمات و معادل پول نقد را از صادرکنندة کارت دریافت دارد و دارندة کارت در زمان آتی به صادرکننده بپردازد.
تاریخچة کارت اعتباری
تاریخ کارت‌های اعتباری به اواخر قرن نوزدهم برمیگردد؛ زمانی که شرکت نساجی انگلستان، بنهایی را بین کارکنان خود توزیع کرد، کارکنان میتوانستند به وسیلة آن بنها، نیازمندیهای خود را از مراکز تجاری بخرند بدون اینکه پولی بابت خرید بپردازند. شرکت نساجی، بهای نیازمندیهای خریداری شده را به صاحبان مراکز تجاری میپرداخت؛ سپس معادل آن را از کارکنان خود(مشتریان مراکز تجاری) میگرفت.
فواید کارت‌های اعتباری
کارت‌های اعتباری برای صاحبان کارت، صادرکنندگان کارت و مراکز تجاری که حاضر میشوند با کارت‌های مذکور معامله کنند، فواید بسیاری دارد. برخی از آنها عبارتند از:
أ. فواید کارت‌های اعتباری برای صاحب کارت
1. دارندة کارت، موقعیت اجتماعی بالایی را احساس می‌کند. بسیاری از دارندگان کارت‌های اعتباری را مشاهده میکنیم که به داشتن آن مباهات میکنند.
2. دارندگان کارت از خطر سرقت و غصب اموال امنیت دارند. همینطور از تعدّیاتی که به غرض سرقت اموال صورت میگیرد، در امان هستند. دارندة کارت، هر زمان بخواهد می‌تواند به پول نقد دست یابد و ضرورتی برای نگهداری پول اضافی نمیبیند.
3. بهای نیازمندیهای خریداری شده، به آسانی به مراکز تجاری پرداخت می‌شود.
4. دستیابی به پول نقد (هر موقع که لازم باشد) به آسانی میسّر است.
5. دستیابی به خدمات بسیاری از مراکز اقتصادی مانند:
5-1. خدمات تلفنهای بینالمللی؛ صاحب کارت می‌تواند بدون پرداخت پول نقد ـ هر وقت بخواهد ـ از مکالمات اجارهای بینالمللی استفاده کند.
5-2. خدمات هتلها، رستورانها و شرکتهای هواپیمایی: وقتی بین این مراکز خدماتی و صادرکنندة کارت قرارداد باشد، صاحبکارت می‌تواند بدون پرداخت پول نقد از خدمات آنها استفاده کند.
5-3. خدمات بیمه: اگر بلیت سفر به وسیلة کارت اعتباری خریداری شود، دارندة آن در قبال حوادث سفر بیمه می‌شود.
انتظار است در آینده خدمات بیشتری برای دارندة چنین کارت‌هایی ارائه شود.
ب. فواید کارت‌های اعتباری برای صادرکننده
1. عوارضی که در برابر صدور کارت به دست میآورد؛ مانند حقّ صدور کارت و حقّ عضویت؛
2. بهرهای که از دارندة کارت میگیرد. زمانی که دارندة کارت در تصفیه حساب صادرکنندة کارت تأخیر کند و بهای کالاها و خدمات خریداری شده را به موقع نپردازد، بهرهای به صورت جریمه به صادرکنندة کارت می‌پردازد.
3. کارمزدی که از تاجران دریافت میکنند؛ تاجرانی که معامله با کارت اعتباری را میپذیرند.
4. ذخیرة نقدینگی نزد بانک در سایة سپردههایی که برای گرفتن کارت اعتباری افتتاح میشوند؛ چرا که بیشتر بانکها فقط برای صاحبان حساب، کارت اعتباری صادر میکنند.
5. تبلیغات برای بانک، مراکز تجاری که به معامله با کارت‌های اعتباری بانکی حاضر هستند، آن را به صورت عمومی اعلان میکنند و این تبلیغات تجاری به نفع بانک صادرکننده است.
6. جذب مشتریان جدید برای مؤسّسهای که کارت اعتباری صادر می‌کند.
ج. فواید کارت‌های اعتباری برای تاجران
1. ضمانت صادرکنندة کارت، بدهیهای حاصل از بهای کالاهایی که دارندگان کارت خریداری میکنند، به وسیلة صادرکنندة کارت ضمانت می‌شود و این ضمانت، ضمانتی قابل قبول و موثّق است.
2. افزایش مشتریان، و به دنبال هر مشتری سودی است.
روابط عناصر مرتبط کارت‌های اعتباری
أ. روابط بین صادرکننده و دارندة کارت
1. تعهّدات صادرکنندة کارت
1-1. متمکّن کردن دارندة کارت بر دستیابی وی به پول نقد؛
1-2. پرداخت بهای کالاهای خریداری شده به وسیله دارندة کارت؛
1-3. اعطای مهلت برای پرداخت بهای کالاهای خریداری شده، که در غالب موارد این مهلت تا سیروز است؛
1-4. اعطای برخی امکانات دیگر چون خدمات هتل، بیمه حوادث سفر و....
2. تعهّدات دارندة کارت
2-1. گشایش حساب نزد صادرکنندة کارت. برخی صادرکنندگان کارت چنین شرطی ندارند؛
2-2. اعطای تضمین و امنیت مالی، اگر دارندة کارت حساب ندارد. برخی صادرکنندگان کارت چنین شرطی ندارند؛
2-3. پرداخت حقّ اشتراک و حقّ صدور کارت، اگر صادرکننده چنین شرطی داشته باشد؛
2-4. برنگرداندن کالاهای خریداری شده به تاجر، برای به دست آوردن بهای آنها؛
2-5. پرداخت مبالغی که به تاجر پرداخت شده، به پول رایج کارت اعتباری؛
2-6. پرداخت مبالغ استحقاقی صادرکنندة کارت، با قطعنظر از اینکه استفادهکننده از کارت چه کسی بوده است.
ب. روابط بین صادرکنندة کارت و تاجر
صادرکنندة کارت متعهّد است تمام بدهیهای ناشی از بهکارگیری کارت اعتباری را بپردازد.
2. تعهّدات تاجر
2-1. نصب آگهی قبول کارت اعتباری در محلّ مناسب؛
2-2. قبول تمام کارت‌های اعتباری، غیر از کارت‌های سوخته، پایان یافته و کارت‌هایی که در فهرست سیاه قرار دارند؛
2-3. عدم مطالبة بهای کالاهای فروخته شده و عدم مطالبة تخفیفهای توافق شده بین تاجر و صادرکنندة کارت و عدم مطالبة هیچوجه نقدی دیگر.
ج. روابط بین دارندة کارت و تاجر
1. تعهّدات تاجر
تعهّد تاجر در برابر دارندة کارت این است که هیچ مبلغی را مطالبه نکند.
2. تعهّدات دارندة کارت
تعهّد دارندة کارت در برابر تاجر این است که از حدّ اعتباری کارت تجاوز نکند.
حکم شرعی کارت‌های اعتباری
در تطبیق حکم شرعی کارت‌های اعتباری، میان فقیهان معاصر، دیدگاههایی وجود دارد.
أ. حواله
برخی از فقیهان و حقوقدانان معاصر مانند دکتر وهبهالزحیلی، دکتر عبدالله بن منیع و دکتر رفیق المصری، معامله با کارتهایاعتباری را از باب حواله میدانند. هیأت شرعی مجموعه «دلةالبرکة» نیز چنین عقیدهای دارند.
تصویر عقد حواله در کارت‌های اعتباری
دارندة کارت اعتباری، کالایی را از تاجر میخرد و تاجر، بهای کالا را از او میخواهد. او به جای پرداخت بهای کالا، تاجر را به صادرکنندة کارت اعتباری حواله میدهد؛ یعنی دارندة کارت موافقت پیشین صادرکننده را بههمراه دارد. موافقت بر اینکه هر چه او بخرد، وی بهایش را خواهد پرداخت، و این موافقت روزی بوده است که صادرکنندة کارت با مشتری قرارداد بسته و کارت را در اختیار او گذاشته است. با علمیات حواله، مطالبة تاجر از دارندة کارت به پایان میرسد.
نقد نظریة حواله
ارکان عقد حواله چهار چیز است: حواله شونده که در اینجا تاجر است. حواله دهنده که در اینجا دارندة کارت است. کسی که بر او حواله می‌شود که در اینجا صادرکنندة کارت است و بدهی که در اینجا دو تا بدهی هست: یکی بدهی دارندة کارت (حواله دهنده) به تاجر و دیگری بدهی دارندة کارت به صادرکنندة کارت که مثل بدهی نخست است.
برای توضیح انطباق معامله با کارت اعتباری بر عقد حواله، دو حالت متصوّر است که با هم فرق دارند.
حالت اوّل: اینکه دارندة کارت نزد صادرکننده، پشتوانه یا
کارت‌های اعتباری در پرتو
