دانلود پایان نامه رشته کامپیوتر - بررسی راههای نفوذ ویروس به رایانه و راههای مقابله با آن

اختصاصی از کوشا فایل دانلود پایان نامه رشته کامپیوتر - بررسی راههای نفوذ ویروس به رایانه و راههای مقابله با آن دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

بررسی راههای نفوذ ویروس به رایانه و راههای مقابله با آن

 

 

فهرست مطالب

• فصل اول
• مقدمه
• تاریخچه
• سیرتکاملی ویروسهای رایانه ای
• بدافزارچیست
• تروجان
• کرمها
• ویروس
• اسب های تروا
• فصل دوم
• مفهوم ویروس
• ویروس نویسان چه کسانی هستند
• چرا ویروس ها مهم هستند
• علت ایجاد ویروس های کامپیوتری
• ویروس چگونه بر روی کامپیوتر تاثیر می گذارد
• ویروس ها چه کارهایی می توانن انجام دهند
• خطر مربوط به ویروس ها در چه جاهایی وجود دارد
• دلایل ویروس نویسی
• فصل سوم
• انواع ویروس ها
• ویروسهای برتر
• ویروسها از نظر محل تاثیرگذاری
• آیا نوشتن ویروس همیشه نادرست است؟
• چه چیزی ویروس نیست؟!
• خصوصیات ویروس
• نام گذاری ویروس ها
• زبان های برنامه نویسی ویروس
• محل زندگی ویروس ها
• محل فعالیت ویروس ها
• فصل چهارم
• نرم افزارضد ویروس
• طرزکار برنامه های ضد ویروس
• قابلیت های نرم افزارهای ضدویروس
• نسل اولیه ضدویروس ها
• نقص ها و مشکلات
• اولین و موثرترین اقدام
• عملکرد ضدویروس ها
• تفاوت بین نسخه های ضدویروس
• بروز رسانی نرم افزارهای ضد ویرو
• پویشگرها
• Checksummer ها
• نرم افزارهای کاشف(Heuristic)
• فصل پنجم
• پست الکترونیک
• حفاظت E-mail
• آیا به صرف خواندن نامه ، ویروسی می شویم؟
• ویروس هایی که بطور خودکار از طریق نامه ها گسترش می یابند
• اسپم چیست
• خطرات فایل های پیوندی
• دیدزدن و جعل نامه
• چگونه ویروس های پستی را متوقف کنیم
• اینترنت
• کلیک کردن و آلوده شدن؟ 43
• اسب های تروای "در پشتی" و اینترنت
• آیا کوکی ها خطرناک هستند؟
• حمله ها به سوی وب سرورها
• امنیت در شبکه
• فصل ششم
• روش های انتقال ویروس
• آثارمخرب ویروس ها
• عوامل تشخیص ویروسی شدن
• روش های مقابله با ویروسی شدن
• راه های حفاظت ازفایل هاوفولدرها برروی رایانه های شخصی
• پیشگیری از ویروس
• روش های ایجاد امنیت در کار با کامپیوتر
• منابع

قلب بندی : PDF

مقدمه

ویروس های رایانه ای بسیار اسرار آمیز هستند و توجه بسیاری از برنامه نویسان مشاوران امنیتی شبکه های اینترنتی و حتی افراد عادی که از رایانه برای کارهای معمولی خود استفاده می کنند را به خود جلب کرده اند و سالانه هزینه هنگفتی برای جلوگیری از انتشار و بالا بردن امنیت شبکه ها و رایانه ها در مقابل ویروس ها صرف می شود و اگر از دید دیگری به ویروس ها نگاه کنیم نقاط آسب پذیری و میزان آسیب پذیر بودن سیستم رایانه ای خود و یا امنیت شبکه ای که ما در حال کار با آن هستیم به ما نشان می دهند که البته ممکن است این کار کمی برایمان گران تمام شود.یک ویروس که از طراحی و زیر ساخت پیچیده و سازمان یافته ای بهره مند باشد می تواند تاثیرات شگفت انگیز و در بعضی موارد مخرب بر روی شبکه اینترنت بگذارد. اثراتی که این ویروس ها بر اینترنت می گذارندو تعداد رایانه هایی که آلوده می کنند خود گواه ارتباطات پیچیده و عظیم انسان ها و رایانه ها و شبکه های اطلاع رسانی در اینترنت می باشد. در این مقاله بحث ما درباره ویروس ها و همچنین اطلاعاتی درباره نحوه محافظت و مقابله در برابر آن ها می باشد.

تاریخچه

در سال 1983 در یک سمینار به نام «حفاظت دیسک» که در یکی از دانشکده های دانشگاه کالیفرنیا برگزار می شد. افراد شرکت کننده در سمینار مدعی بودند که اطلاعات درون دیسک ها اگر بطور عادی حفظ نشوند و آسیب فیزیکی نبینند در دیسک دارای عمر طولانی هستند. ولی «فردکوهن» این را قبول نداشت. وقتی سمینار تمام شد کوهن نظر خود را با استادش «آدلمن» در میان گذاشت و آدلمن بلافاصله به شباهت نظر کوهن با ویروس های بیولوژیکی اشاره کرد. این در حالی بود که در سال 1972 «دیوید جرالد» یکی از نویسندگان داستان های علمی تخیلی در کتاب خود با نام «وقتی هارلی یک ساله بود» از کلمه ویروس برای اشاره به کامپیوترهای بدذات استفاده کرده بود.

26 سال قبل در 10 نوامبر سال 1983 «فرد کوهن» دانشجوی دوره کارشناسی ارشد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در یک سمینار امنیت در دانشگاه پنسیلوانیا یک کد مفهومی را به خط فرمان یونیکس بر روی سیستم رایانه تایپ کرد و بعد از 5 دقیقه کنترل تمامی رایانه های آن دانشگاه را در دست گرفت. در آن زمان او موفق شد تمام سیستمهای رایانه ها را در عرض نیم ساعت دور زده و آنها را غیر فعال کند. فرد کوهن نام این کد مخرب را ویروس گذاشت و بدین ترتیب اولین ویروس رایانه ای پا به عرضه گذاشت و کوهن توانست با ویروسش، کارشناسان فناوری را در فکر تغییرات اساسی در امنیت رایانه ها بیاندازد.

در ویکیپدیا در خصوص علت نامگذاری این برنامه ها آمده است که این برنامه ها به دلیل شباهت نحوه فعالیت شان با ویروس ها در دنیای حقیقی نام ویروس را بر خود گرفته اند. معمولاً کاربران رایانه به ویژه آنهایی که اطلاعات تخصصی کمتری درباره رایانه دارند، ویروس ها را برنامه هایی هوشمند و خطرناک می دانند که خود به خود اجرا و تکثیر شده و آثار تخریبی زیادی دارند که باعث از دست رفتن اطلاعات و گاه خراب شدن کامپیوتر می گردند درحالی که طبق آمار تنها 5 درصد ویروس ها دارای آثار تخریبی بوده و بقیه صرفاً تکثیر می شوند.

چند سال پس از معرفی اولین ویروس انتشار ویروس های رایانه ای به طور گسترده آغاز شد و در آن زمان بیش از هزار رایانه را در جهان آلوده کرد که هر یک از آنها نماینده بخش مهمی از رایانه های متصل به اینترنت بودند. از معروف ترین ویروس های رایانه ای در این 26 سال می توان به "LOVE-LETTER-FOR-YOU.TXT" "LOVE BUG struck""Melissa virus" اشاره کرد. ویروس های رایانه ای تا بحال به 55 میلیون رایانه حمله کرده و بیش از 5.2 تا 3 میلیون رایانه را قربانی خود کرده اند و کاربران از ویروس های رایانه ای در حدود 10 بیلیون دلار خسارت دیده اند. در حال حاضر ویروس های رایانه ای به بدافزارها تبدیل شده اند و هر روز پیچیده تر شده و بیشتر در خدمت هدف های ناسالم قرار می گیرند. با کمک این ویروس ها کلاهبرداری های رایانه ای صورت می گیرد که در آنها برنامه هایی به صورت نامحسوس در رایانه کاربر مستقر شده و اطلاعات حساس کاربران مانند رمز عبور حساب های بانکی را سرقت کرده و بدین ترتیب در کوتاهترین زمان پول های حساب های بانکی کاربران را به یغما می برند. حتی برخی از این ویروس ها به نوعی باج گیری می کنند و با سرقت اطلاعات کاربران آنها را تهدید به انتشار اسناد شخصی می کنند. تکامل ویروس های رایانه ای همواره جالب بوده است و شرکت های امنیتی هر چقدر هم تلاش کنند همواره یک قدم عقب تر از هکرها و ویروس نویس ها خواهند بود. به نوعی همیشه ویروس نویسان راه های جدیدی برای تهدید پیدا می کنند اگرچه برخی بر این باورند که دست ویروس نویسان و شرکت های امنیتی در یک کاسه است و هر دو به فکر حساب های بانکی همدیگرند.

اما اولین ویروس کامپیوتری غیر آزمایشی در ژانویه 1986 کشف شد و در سال 1987 نام ویروس های کامپیوتری بر سر زبان ها افتاد و این وقتی بود که در نوامبر این سال یکی از فارغ التحصیلان دانشگاه «کورنل» اولین ویروس کامپیوتری به معنی امروزی را نوشت و آن را وارد شبکه کامپیوتری اینترنت کرد. این ویروس که به ویروس «اینترنت» معروف شد پس از فعال شدن از میان 250000 سیستم کامپیوتری متصل به این شبکه 6200 سیستم را آلوده کرد. در همین سال نشریه کامپیوتر و ایمنی مقاله ای از فرد کوهن چاپ کرد که در آن کوهن بیان کرده بود:

« مردم وقتی ویروس های کامپیوتری را قبول کردند که از آن صدمه دیدند» کوهن به تدریج به عنوان « پدر ویروس های » شناخته شد و کتاب وی با نام «تئوری و آزمایشات ویروس های کامپیوتری» مورد توجه فراوان قرار گرفت. ولی اولین ویروس کامپیوترهای شخصی « ویردم» بود که توسط رالف برگر نوشته شده بود این ویروس فقط فایل های com را آلوده می کند و مقیم در حافظه نیست دارای سه گونه است که دو گونه ای آن دارای جملات انگلیسی و یک گونه آن دارای جملات آلمانی است و اندازه آن 1336 بایت است رالف برگر بعدها ضد ویروس آن را هم نوشت. در ایران نیز بلای تولید ویروس در سال 72 گسترش یافت و اولین ویروس ایرانی «عباس کوهکن» نام داشت.

• 1950 : لابراتوارهای Bell نسخه ای نمایشی از یک بازی را طراحی کردند که در آن، هر یک از بازیکنان می توانست از برنامه هایی مخرب برای حمله به کامپیوترهای افراد دیگر استفاده کند.
• 1975 : آقای John Brnner نویسنده داستان های عملی- تخیلی داستانی درباره کرمی کامپیوتری نوشت که در تمام شبکه ها گسترش پیدا می کرد.
• 1984: برای اولین بار نام ویروس کامپیوتری توسط آقای Fred Cohen در یک مقاله- برای برنامه های مخرب بکاربرده شد.
• 1986: دو برادر پاکستانی ، اولین ویروس کامپیوتری با نان Brain را برای احقاق حقوق خود بوجود آوردند.
• 1987 : کرم اینترنتی درخت کریسمس«Christmas tree» شبکه جهان گستر IBM را فلج کرد.
• 1988: کرمی با نام «Internet Worm» کرم اینترنت شبکه اینترنت US DARPA را نوردید.
• 1992: گرچه کامپیوترهای بسیار کم آلوده شدند، اما هراسی شدید از ویروس میکلانژ «Michelangelo» جهان را فرا گرفت.
• 1994: اوقات خوشی «Good Times» اولین ویروس Hoax مهم ، پدیدار شد.
• 1995: اولین ویروس از نوع ماکرو با نام Concept بوجود آمد.
• 1998: ویروس CHI با همان Chernobyl اولین ویروسی شد که توانست به سخت افزار کامپیوتر صدمه بزند.
• 1999: Melissa ویروسی که خود را به کمک نامه های الکترونیکی پیش می برد، در سطح جهان گسترش پیدا کرد. همچنین BubbleBoy به عنوان ویروسی که فقط با مشاهده نامه الکترونیکی، کامپیوتر را آلوده می کرد، ظاهر شد.
• 2000 : ویروس Love Bug هنوز هم موفق ترین ویروس پستی می باشد.

همچنین در این تاریخ اولین ویروس برای سیستم عامل های کامپیوترهای کف دستی ظاهر شد، اگرچه هیچ کاربری قربانی آن نشد.

• 2001: ویروسی که ادعا می کرد تصاویری از بازیکن تنیس «Anna Kournikova» را در خود دارد، صدها هزار کامپیوتر را در سراسر جهان آلوده کرد.
• 2002: آقای David L Smith نویسنده ویروس Melissa توسط دادگاهی در آمریکا به 20 ماه زندان محکوم شد.
• 2003: جامعه امنیت کامپیوتر، دانشگاهCalgary را به خاطر اعلام اینکه قصد دارد تا رشته ویروس نویسی را برای دانشجویان دایر کند، محکوم کرد.

سیرتکاملی ویروسهای رایانه ای

اولین ویروسهای کامپیوتری در اوایل دهه 80 ظاهر شدند و اکثرا فایلهای خود تکرار شونده ساده ای بودند که برای سرگرمی و خنده ایجاد شده بودند. در سال 1986 اولین ویروسی که سیستم عامل MS-DOS مایکروسافت را بر روی کامپیوترهای شخصی مورد هدف قرارداد، منتشر شد. در واقع ویروس Brain به عنوان اولین ویروس از این نوع شناخته می شود. همچنین اوایل سال 1986 شاهد اولین ویروس فایلی به نام Virdem و اولین تروجان(برنامه ای که به نظر مفید یا بی خطر می رسد ولی در واقع برای دزدی اطلاعات و یا صدمه زدن رایانه میزبان طراحی شده است) به نام PC-Write بودیم. تروجان مذکور خود را به عنوان یک برنامه کاربردی و محبوب Word Processor جا زده بود. همچنان که افراد بیشتری از تکنولوژی ویروسها اطلاع پیدا می کردند، تعداد ویروسها تعداد سکوهای (Platform) هدف حملات پیچیدگی ویروسها و تنوع آنها رو به افزایش پیدا کرد. در یک بازه ویروسها بر روی سکتورهای راه اندازی (Boot sector) تمرکز کرده و بعد از آن شروع به آلوده سازی فایلهای اجرایی کردند. در سال 1988 اولین کرم اینترنتی (نوعی از بدافزار که از یک کد خرابکار برای گسترش خودکار از یک رایانه به رایانه دیگر از طریق شبکه استفاده میکند) ظاهر شد. کرم Morris منجر به کند شدن قابل توجه ارتباطات اینترنتی شده که در پاسخ به این حمله و تعدادی حملات مشابه گروه پاسخگویی به رخدادهای رایانه ای یا «Cert Computer Emergency Response Team» با نشانی اینترنتی www.cert.org به منظور حفظ ثبات اینترنت از طریق هماهنگی در پاسخگویی به رخدادها، پایه گذاری شد. گروه مذکور از طرف دانشگاه کارنگی ملون آمریکا پشتیبانی می شود. در سال 1990، Virus Exchange BBS به عنوان محلی برای تبادل و به اشتراک گذاشتن دانش نویسندگان ویروس، راه اندازی شد. همچنین اولین کتاب در مورد نوشتن ویروس منتشر شد و اولین ویروس چند ریختی (معمولاً به آن chameleon یا Casper اطلاق می شود) گسترش پیداکرد. یک ویروس چند ریختی نوعی از بدافزار است که از تعداد نامحدودی الگوریتم رمزنگاری برای مقابله با تشخیص استفاده می کند. ویروسهای چند ریختی توانایی تغییر خود در هر بار تکرار را دارا می باشند. این توانایی آنها را از دید برنامه های آنتی ویروس مبتنی بر امضا که برای تشخیص ویروسها طراحی شده اند پنهان می دارد. به این ترتیب در اوایل دهه 90 خبر اولین ویروس چند ریختی با نام Tequila منتشر شد و سپس در سال 1992 اولین موتور ویروی چند ریختی و ابزار نویسی پا با عرصه ظهور گذاشت. بعد از آن ویروسها روز به روز کاملتر شدند. برخی ویروسها شروع به دسترسی به دفترچه آدرسهای ایمیل و ارسال خود به آن آدرسها کردند. ویروسهای ماکرو خود را به فایلهای برنامه های کاربردی مانند آفیس متصل کرده و به آنها حمله می کنند؛ و ویروسهایی که مشخصاً برای سوء استفاده از آسیب پذیری های سیستم عاملها و برنامه های کاربردی نوشته می شوند، ایمیلها شبکه های به اشتراک گذاری فایل (p2p) وب سایتها، درایوهای مشترک و آسیب پذیری های محصولات، همه و همه برای گسترش و حمله ویروسها مورد سوء استفاده قرار می گیرند. راههای نفوذ با Backdoors (نقاط سری ورود به شبکه که توسط بدافزارها ایجاد می شوند) بر روی سیستم های آلوده ایجاد شدند تا راه را برای بازگشت مجدد نویسندگان ویروس و هکرها جهت اجرای نرم افزارهای دلخواه، باز کنند.

در این مقاله منظور ما از هکر یک فرد برنامه نویس رایانه یا کاربر آن است که قصد دسترسی به یک رایانه یا شبکه را به صورت غیر قانونی دارد. بعضی از ویروسها دارای موتور ایمیل جدا سازی شده هستند که رایانه را وادار می سازد تا مستقیماً از طریق ارسال ایمیل، ویروس را انتشار دهد. همچنین نویسندگان ویروس شروع به طراحی دقیق معماری حمله های خود با استفاده از مهندس اجتماعی کرده اند. همراه با این تکامل بدافزارها، آنتی ویروسها نیز به خوبی تکامل پیدا کرده اند در حال حاضر بیشتر آنتی ویروسهای موجود در بازار بر مبنای امضای ویروس یا همان شناسایی مشخصه های یک بدافزار برای تشخیص کدهای مضر، عمل می کنند. به همین دلیل در فاصله زمانی بین انتشار یک ویروس جدید و شناسایی امضای آن و پخش آن بین آنتی ویروسهای مختلف یک رشد ناگهانی در میزان آلوده سازی ویروس مشاهده می شود. اما به محض تشخیص امضای آن روند آلوده سازی سیر نزولی پیدا می کند.

 

استرس شغلی و راههای مقابله با آن

اختصاصی از کوشا فایل استرس شغلی و راههای مقابله با آن دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

مقاله با عنوان استرس شغلی و راههای مقابله با آن در فرمت ورد در 11 صفحه و شامل مطالب زیر می باشد:

استرس شغلی و راه های مقابله با آن
استرس شغلی چیست؟
علائم
دلایل استرس شغلی
نا امنی شغلی
تقاضای بالا در اجرا
تکنولوژی
فرهنگ محیط کار
مشکلات شخصی یا خانوادگی
خانم ها و استرس شغلی
راه بقا
از پا در آمدن
آیا شما در معرض خطر از پای درآمدن قرار دارید؟
آیا شما از پا در آمده اید؟

پایان نامه راههای اثبات هلال در فقه مذاهب خمسه با تکیه بر نجوم جدید

اختصاصی از کوشا فایل پایان نامه راههای اثبات هلال در فقه مذاهب خمسه با تکیه بر نجوم جدید دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

تعداد صفحات :203

«چکیده»

بحث ثبوت هلال ماه از مباحثی است که همه انسانها به نوعی به آن نیاز دارند. شریعت مقدس اسلام نیز برخی از اعمال و عبادات را معلّق به ثبوت هلال ، نموده است.

مهمترین عامل تعیین کننده در رؤیت هلال و آغاز ماههای قمری، افق است ، هر نقطه ای روی کره زمین افق مخصوص به خودش را دارد.بر این اساس معیار متخصصین دینی و فقهای عظام در رؤیت هلال بر اساس افق مشخص می شود.

بیشتر فقها ، رؤیت هلال ماه را در هر شهری ، تنها برای مردمان همان شهر و ساکنان روستاها و شهرهای نزدیک به آن معتبر   می دانند.

دیدن هلال و ثابت شدن ماه در سرزمینی برای دیگر سرزمینها کافی است و می توان با دیدن هلال و ثابت شدن ماه در هر سرزمینی از کره زمین روزه گرفت، یا روزه گشاد.

شماری از باورمندان این دیدگاه می گویند: ماه اگر در سرزمینی ثابت شد، سرزمینهای را در بر     می گیرد که در شب، سرزمینی که در افق آن هلال دیده شده ، یکسان باشند،هر چند این یکسانی در پاره ای از شب باشد.

برخی از مجتهدین ،‌حکم حاکم را نیز برای پذیرش دیده شدن هلال کافی می دانند. هر چند که حاکم شخصاً ‌ندیده باشد و از راههای دیگر برایش یقین به رؤیت هلال حاصل شده باشد. .البته از نظر منجمین و به تبع آن برخی نرم افزارها پیشرفته نجومی هم که از لحاظ صحت و دقت تجربه شده باشد و اصطلاحاً اطمینان به رؤیت یا عدم رؤیت هلال ایجاد کند از نظر برخی مراجع برای اثبات رؤیت یا عدم رؤیت هلال کافی است.

واژگان کلیدی :

«هلال ،‌رؤیت ، محاق ،‌تعمیم ، گواهان ، بیّنه ، حاکم ، افق»

مقدمه

« وَ القَمَرَ قَدَّرْناهُ مَنازِلَ حَتّی عَادَ کَالعرْجُونِ الْقَدیمِ.»[1]

« و برای گردش ماه منازلی معین کردیم (که در آن منازل سیر می کند) تا مانند شاخه خشک خرما باز گردد.»

پیش از گام نهادن در وادی تحقیق و پژوهش با مجهولات عدیده ای در مورد هلال مواجه بودم ، به گونه ایکه در زمره «یسئلونک عن الاهله ...»[2] قرار داشتم ، نه از جنبه تکوینی هلال و نه از بعد فقهی آن ، اطلاعات چندانی نداشتم .اینکه چرا ماه ،‌این سلطان شب ، گاهی بیست و نه روزه و گاهی سی روز بطول می انجامد،زمانی بصورت هلال باریک ظاهر می شود ،‌و پس از اینکه مبدل به قرص کامل می گردد، مجددا به شکل هلال در می آید و به مدت یک یادو شب،‌رخ زیبایش را از زمینیان می پوشاند.

گروهی امروز نماز عید می خواندند و می گفتند«اسئلک بحق هذا الیوم الذی جعلته للمسلمین عیدا...» و فردا گروه دیگری در همان شهر و گاه در همان مسجد ،‌عین همین عبارت را می گفتند و معلوم نبود منظور از «للمسلمین»در این عبارات کیست؟!

عده ای به هم تبریک عید می گفتند و جماعتی در حال روزه بودند و دعای «یا علی یاعظیم ...و هذا شهر عظمته و کرمته...و هو شهر رمضان...»می خواندند و گاه در یک لحظه و حتی یک خانه این اختلاف جانکاه دیده می شد ، در حالی که اسلام دین «توحید»در تمام زمینه ها ست و خواهیم دید حتی با وجود اختلاف فتاوی هیچ موجبی برای این اختلاف ها نیست.

مردم از این بیم دارند که در سال های بعد نیز این امر تکرار شود و در نتیجه بعضی از نا آگاهان تعلیمات اسلام را زیر سوال ببرند.این امر هنگامی نگران کننده تر می شود که می بینیم در اغلب کشورهای اسلامی مساله رویت هلال حل شده و لااقل اهل یک کشور با یکدیگر هماهنگ هستند،‌ولی در کشور ما چگونه است؟

شاید تنها ما هستیم که این مساله را حل نکرده ایم ، با این که فقهای قوی وآگاهی داریم. مشکل اصلی در این است که با مساله رویت هلال که از «موضوعات»است مانند یک مساله فقهی و «حکمی از احکام شرع»برخورد می کنیم .در حالی که می دانیم مردم هر چند در مسائل و احکام فقهی یا باید مجتهد باشد یا از مجتهدی پیروی کنند، ولی در موضوعات (مانند رویت هلال)هر کس می تواند به یقین و اطمینان خود عمل کند.

توضیح این که وجوب روزه ماه مبارک رمضان از ضرویات اسلام و واضحات قرآن است و هیچ کس در آن تردید ندارد،و چون اصل وجوب از ضروریات دین است، طبعا تقلید هم در آن راه ندارد ؛ولی در احکام ،‌جزئیات،‌شرایط و موانع روزه باید یا مجتهد بود یا از مجتهدان آگاه تبعیّت کرد.امّا این که امروز ماه مبارک رمضان است ، یا نیست ، از موضوعاتی است که هر کس می تواند در آن به تشخیص خود عمل کند ،‌یعنی هر گاه بر کسی ثابت شد که روز اول ماه رمضان است می تواند روزه بگیرد و اگر عید ثابت شد ،‌افطار کند.

گر چه مردم روی اعتمادی که به مراجع دارند در این گونه موضوعات مهم نیز به سراغ مراجع می روند تا بهتر تشخیص دهند ،‌اما مراجع از نظر شرعی هیچ الزامی به نظر دادن در باره این موضوع ندارند و می توانند بگویند این مساله از موضوعات است و خودتان تحقیق کرده و عمل کنید.

از سوی دیگر اگر هر یک از مردم در این مساله که جنبه عمومی و اجتماعی دارد،جداگانه به تحقیق بپردازد اختلافات زیادی ،‌به سبب تعدد منابع تحقیق ، به وجود می آیدکه با روح اسلام سازگار نیست. همان گونه که رجوع به مراجع به طور جداگانه نیز از این مشکل دور نخواهد بود ،‌زیرا ممکن است چند نفر از شهود نزدیک مرجع بزرگوار به گونه ای گواهی می دهند و چند نفر به شکل دیگر نزد مرجع بزرگوار دیگری ،‌یا شهود که نزدیک مرجع گواهی می دهند، ممکن است مورد اعتماد دیگری نباشند، یا اصلا شهودی که نزد این مرجع می روند ،‌موفق به درک محضر مرجع دیگر نشوند.این امور سبب می شود هلال ماه بر یکی ثابت شود، و بر دیگری ثابت نگردد ،‌و اختلاف جانکاه و نگران کننده ای میان مردم پیدا شود و عظمت عید و ماه مبارک و شعائر مربوط به آن زیر سوال رود و حتی به یک شهر و در یک خانه نیز کشیده شود.

استهلال یا تلاش برای رؤیت هلال،که در منابع اسلامی بخصوص فقه شیعه مورد تایید قرار گرفته ،مورد توجّه جمع زیادی از مردم جهان در گذشته و حال بوده وهست، اعتقادات مذهبی و علایق علمی و تنظیم تقویم قمری از جمله مهمترین انگیزه های توجه مردم و دانشمندان به این امر است.

[1]- سوره مبارکه یس، آیه 39

[2]- بقره/189.

«روش تحقیق»

در این رساله با توجه به موضوع آن ،‌که نظری و استدلالی است ،‌به صورت کار کتابخانه ای انجام گرفته ،‌البته به صورت میدانی نیز امکان دارد به این ترتیب که به رصد ماه ،‌ پرداخته شود . امّا به دلیل نبود امکانات مخصوص از این روش صرف نظر شده است . و ابزار گردآوری اطلاعات فیش برداری بوده است. که در این راستا اطلاعات مورد نیاز از منابع مختلف استخراج و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

«قلمرو تحقیق»

آنچه در این رساله مورد توجه و تاکید قرار گرفته است بررسی آیات و روایات مختلف و نظرات فقیهان (شیعه ،‌سنی)در مورد هلال می باشد و همچنین سعی بر آن شده تا دستاورد های علمی و نجومی در این بحث آورده شود تا با استفاده از آن به ضرورت اثبات هلال ماه پرداخته شود ودر نتیجه به ایجاد وحدت امت اسلامی و رفع موانع و مشکلات فراروی همدیگر پرداخته شود.

«بیان مسأله»

با توجه به این که بحث ثبوت هلال از مباحث مهم و ضروری مکتب اسلام می باشد و برخی از اعمال و عباداتها به ثبوت هلال بستگی دارد لذا بر آن شدیم به بحث پیرامون اثبات هلال پرداخته تا بتوانیم طرح های پژوهشی کاربردی در زمینه های فقهی و نجومی برای روشن شدن نقاط مبهم و دستیابی به اطلاعات و نرم افزار های تسهیل کننده رؤیت هلال بپردازیم و همچنین به بررسی ملاک های علمی و برطرف نمودن اختلافات موجود با توجه به پیشرفت های علمی برسیم ودر نهایت به تقویم قمری بر اساس ملاک واحد برای جهان اسلام دست پیدا نماییم.

«پیشینه تحقیق»

بحث رؤیت هلال و راههای ثبوت آن، از اموری است که معمولا مردم با آن سروکار دارند به همین جهت مباحث زیادی در رابطه با این امر درکتب غالب فقهای شیعه و سنّی ، ابواب صوم و حج ، و بعضاً به صورت مقاله ، وارد شده است . لذا در این رابطه با اثبات هلال در داخل و خارج کشور تحقیقاتی انجام شده است ، ولی تا کنون نتایج واحدی بدست نیامده است و در خارج کشور علما تلاش های ارزنده ای به صورت فردی انجام داده اند. از جمله عالم بیدار ودور اندیش ومصلح زمان شناس امام موسی صدر بود که برای از بین بردن نگرانی و اضطراب و وحدت امت اسلامی دست به کار شد ولی نتیجه ای حاصل نشد. و در زمینه تلاش های جمعی فعالیت هایی صورت گرفت. مثلا در جلسه تقویم اسلامی در جده که ایران هم در آن جلسه حضور داشت، که هدف عربستان آن بود که مکه مکرمه را مرجع رؤیت هلال قرار دهند ولی یه نتیجه نرسید.

هدف تحقیق:

یکی از مهم ترین مقوله ها در مکتب اسلام مقوله اثبات هلال ماه می باشد چون بحث ثبوت هلال از مباحثی است که همه انسان ها به نوعی به آن نیاز دارند و شریعت اسلام نیز برخی از اعمال و عبادات را معلّق به ثبوت هلال ، نموده است.لذا در این پایان نامه به مقایسه آرا و نظرات عالمان شیعه و عالمان غیر شیعه در مورد رؤیت هلال پرداخته می شود. همچنین به این موضوع که آیا اثبات هلال از طریق چشم غیر مسلح مشخص می شود یا خیر می پردازیم. در نهایت به بررسی ملاک های اصلی فقها در اثبات حلول ماه و معیار متخصصین و فقهای عظام در رؤیت هلال و مساله اتحاد و اختلاف فقها پرداخته می شود.

1-1 «بخش اول»: واژه شناسی

1-1-1 ماده «هلل» و مشتقات آن در کتابهای لغت

هَلَّ السَّحابُ بِالمَطَرِ هَلَّاً و اِنهَلَّ بِالمَطَرِ اِنهَلالاً .

باران با شدت بارید .

اَلتهلیل : قول لا اله الا الله .

یَتَهَلّلُ السَّحابُ بِبَرقِه :‌ ابر درخشان می شود .

یَتَهَلَّلُ الرَّجُلُ فَرِحاً :‌ از خوشحالی تابناک می شود . [1]

أُهِلَّ : ماضی مجهول است از اهلال. و اهلال به معنی :‌بانک بلند کردن ،‌فریاد کشیدن ،‌آواز برآوردن ،‌نام بردن . و اهلال در اصل به معنی :‌آواز برآوردن است . و هلال ،‌هر ماه که بدین نام نامیده شده ،‌بدان جهت است که هنگام دیدن آن به تکبیر و دعا آواز برمی آورند . و اهلال در حج به تلبیه آواز برداشتن است . [2]

أَهِلَّه : جمع هلال است . به معنی: ماه نو . و به دو شب اول ماه هلال گفته می شود ، و برخی گفته اند :‌در سه شب اول هلال است [3]، . بعضی هم گفته اند : تا هنگامیکه خط نورانی باریکی آن را به شکل دائره بیرون می آورد . بدین نام نامیده می شود . [4]

اَلهِلالُ :‌ اوّل لیلهٍ و الثانیه و الثالثه ،‌ثم هو قمرٌ .

هلال :‌شب اول تا شب سوم ماه و پس از آن ، به ماه قمر می گویند .

وَالهِلالُ ما یُضَمُّ بینَ الحنوَیْنِ من حدیدٍ أو خشَب؛ والجمع الأهلَّهُ .

و هلال به چوب یا آهنی که میان پالان نهند ،‌جمع آن :‌الاهله .

والهِلالُ :‌السنانُ الذی له شُعبتان یُصاد به الوحش.

هلال : به پیکان دو شاخه که با آن حیوانات وحشی را شکار می کنند .[5]

أُهِلَّ الهِلالُ : هلال ماه آشکار شد ،‌ماه شب اول آشکار شد .

هَلَّلَ الرَّجلُ :‌ لا اله اله الله گفت .

اِسْتَهَلَّ الصَبی :‌در وقت ولادت بلند گریه کرد .

أهَلَّ اَلْمُعْتَمَر :‌هنگامی گفته شود که تلبیه گو صدایش را بلند کند. [6]

اَهَلِّ الرَّجُلُ : بسوی ماه شب اول نگاه کرد .

أهْللْنا الشَهْر والسْتَهْلَلْناه : هلال ماه را دیدیم .

وهالَّ الاجیر مُهالَّهً و هِلالاً :‌اجاره کرد او را از این هلال تا آن هلال .

ابن الاعرابی :‌وَالْهِلالُ ما یَبْقی فی الحَوضِ من الماءِ الصافی :‌ هلال آب صاف و زلال است که در حوض باقی می ماند . [7]

1-1-2 ماده «هلل» در احادیث و قرآن

ابن اثیر[8] بعضی از احادیثی را که از طریق عامه ضبط شده و در آنها ماده «هلل» آمده ،‌ذکر نموده است ، ایشان گفته است در احادیث حج مکرراً «اهلال» ذکر شده و آن عبارت از رفع صوت به تلبیه است.

گفته می شود . أهَلَّ المُحْرِمُ بِالحَجْ یُهلُّ إهْلالاً :

این عبارت وقتی گفته می شود که حاجی تلبیه بگوید و صدایش را بلند کند.

وَالْمُهَلّ :‌موضع اهلال و آن میقاتی است که از آن محرم می شوند .

حدیث عمر : «أن ناساً قالُوا لَه :‌إنا بینَ الجبال لا نُهِلُّ الهِلالَ اذا أهَلَّه الناس.»

یعنی ما به خاطر وجود کوه هلال ماه را نمی بینیم هنگامی که سایرین می بینند .

فخرالدین [9] طریحی روایتی را از طریق خاصه ذکر کرده است :‌

فی دعاء الهلال « اللهم أهلّه علینا بالامن و الایمان»که اهله هم با ادغام و هم با فک روایت شده است.

بعضی از شارحین گفته اند در صورتی این عبارت صحیح است که منظور از «أهله» تاباندن و نمایاندن هلال(اطلعه وأرانا ایاه) باشد ،که در اینصورت معنای دعا می شود :‌خدایا دیدن هلال را بر ما مقرون به امن و ایمان قرار بده.

و عنه ، عن محمد بن عبدالحمید ، عن محمد بن الفضیل ،‌عن ابی الحسن الرضا (ع). [10]

فی حدیث قال :‌ صوموا للرؤیه ،‌ وافطروا للرؤیه .

در حدیثی آمده است : با دیدن هلال ماه روزه بگیرید و با دیدن آن افطار کنید .

از ماده «هلل» در کل قرآن فقط دو مشتق ملاحظه می شود : یکی اُهِلَّ و دیگری أَهِلَّه جمع هلال .

1- اِنَّما حَرَّمَ عَلَیْکُم الْمَیَتهَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنزیرَ وَ ما أهِلَّ بهِ لِغیْرِ الله ... (بقره /173)

جز این نیست که مردار و خون را و گوشت خوک را و آنچه را که به هنگام ذبح نام غیر خدا بر آن بخوانند ،‌بر شما حرام کرد .

اُهِلَّ ماضی مجهول است از اهلال . اصل رفع صوت است و مراد از آن در اینجا بلند گفتن اسم غیر خداوند مانند لات و عزی و سایر بتها بر حیوانی که مورد ذبح واقع می شود . البته این اصطلاح به بلند گفتن نام خداوند در هنگام ذبح نیز اطلاق می شود. به مرور زمان کاربرد این اصطلاح گسترش یافته و در هر اسمی اعم از اینکه بلند ذکر شود یا معمولی ،‌استعمال شده است مانند اهلال به تلبیه که عَلَم شده است برای هر مُحْرمی که صدایش را بلند کند یا بطور معمولی تلبیه بگوید . [11]

2- یَسْئلونکَ عَنِ الاَهلَّه[12] قل هی مواقیت للناس و الحجّ ...[13]

أهِلّه جمع هلال و منظور از آن در اینجا هلال ماه است .

جوهری گفته :‌شب اول تا شب سوم ماه و پس از آن قمر است[14] .

[1] - العین،‌خلیل بن احمد فراهیدی،‌ ج 3/ ماده هلل،‌موسسه دارالجهره ،‌ چاپ اول ،‌1405 هجری

[2] - تبیین اللغات تبیان الایات / ص 654

[3] - دعای رؤیت ماه تا 3 شب استحباب دارد .

[4] - محمد قریب تبیین اللغات لتبیان الایات، یا فرهنگ لغات قرآن ،‌انتشارات بنیاد ،‌ انتشار 1366، / 655

[5] - اسماعیل بن حماد الجوهری، الصَّحاح ،ج 3/ماده هلل. ص 1851،‌ دار العلم للملایین ،‌ بیروت ،‌چاپ دوم ،‌1399 هجری

[6] - همان ج 3 . ص 1852

[7] - محمد بن مکرم ابن منظور الافریقی المصری، لسان العرب ،ج 5 / ماده ، دارصادر،‌بیروت .

[8] - مبارک بن محمد الجزری (ابن الاثیر)، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج 5/271 ، 272،‌احیاء‌الکتب العربیه،‌ چاپ اول ،‌1383هجری 1963 م .

[9] - شیخ فخر الدین طریحی ،مجمع البحرین ج 5 / ماده «هلل» ،‌مکتب نشر الثقافه الاسلامیه، چاپ دوم ، 1408 ه.ق

[10] - محمد بن الحسن الحرّ‌ العاملی،‌ وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشعیه الی تحصیل مسائل الشرعیه ، ج7/ 183

[11] - الراغب الاصفهانی ،معجم مفردات الفاظ القرآن، ماده هلل در الکتاب العربی؛ فرهنگ لغات قرآن ج2/ ماده هلل ص 654 ؛ الشیخ الفضل بن الحسن الطبرسی ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج1/275 ؛دار احیاء التراث العربی،‌ بیروت ،‌1379 هجری. و محمد بن یوسف مشهور به ابی حیان الاندلسی تفسیر البحر المحیط ج1 /663 ،‌ دار الکتب العلمیه ،‌چاپ اول ،‌1413 هجری.

[12] - الاهله جمع هلال،‌اسم جامد و اصله اهله بسکون الهاء و کسر اللام الاولی و فتح الثانیه ثم سکنت اللام الاولی و نقلت حرکتها الی الساکن قبلها و ادغمت مع اللام الثانیه ، وزنه أفْعِلَه . (الجدول فی اعراب القرآن و صرفه و بیانه 1و2/ 387)

[13]- بقره ،‌آیه 189.

[14] - الصحاح ،‌ج 5/ ماده هلل