دانلود پایان نامه آسیبشناسی معاونت منابع انسانی شرکت برق منطقهای تهران با هدف بهبود و توسعه
در153صفحه
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق ....................... 1
مقدمه............................................ 2
عنوان تحقیق ..................................... 2
تعریف (موضوعی) عنوان تحقیق....................... 2
قلمرو تحقیق ..................................... 4
مساله تحقیق ..................................... 4
اهمیت و ضرورت تحقیق ............................. 6
اهداف تحقیق ..................................... 8
مدل تحقیق........................................ 8
پرسش و فرضیه های تحقیق .......................... 9
متغیرهای تحقیق .................................. 11
تعاریف و اصطلاحات................................. 12
تعریف عملیاتی متغیرها............................ 14
نتیجهگیری........................................ 16
فصل دوم: مبانی نظری تحقیق.................. 17
مقدمه............................................ 18
قسمت اول: آشنایی با بهبود سازمان .......................... 20
مقدمه............................................ 21
تعاریف بهبود سازمان.............................. 21
تحول سازمان به کمک علوم رفتاری .................. 24
اهداف بهبود سازمان............................... 25
نتیجهگیری........................................ 26
قسمت دوم: سیستمها و تغییر در بهبود سازمان ................. 27
مقدمه............................................ 28
نگرش سیستمی به بهبود سازمان...................... 28
ماهیت تغییر سازمانی.............................. 32
مراحل تغییر برنامهریزی شده....................... 34
سطوح تغییر ...................................... 35
مقاومت در برابر تغییر ........................... 37
راهبردهای رفتار مناسب در برابر تغییر............. 38
تأثیر فرهنگ بر تغییر و مقاومت در برابر آن ....... 40
استراتژی تغییر در بهبود سازمان .................. 42
ویژگیهای برنامه بهبود با تأکید بر ابعاد رفتاری .. 44
ویژگیهای برنامه بهبود با تأکید بر ابعاد ساختاری . 45
ویژگیهای برنامه بهبود با تأکید بر روشها و فنون .. 46
تحلیل نیازهای ساختاری، رفتاری، خطمشی و تکنولوژی.. 48
نتیجهگیری........................................ 50
قسمت سوم: فرآیند بهبود سازمان.............................. 51
مقدمه............................................ 52
مراحل بهبود و بازسازی سازمان..................... 52
طبیعت بهبود سازمان............................... 55
فرآیند بهبود سازمان.............................. 56
نتیجهگیری ....................................... 59
قسمت چهارم: آسیبشناسی سازمانی.............................. 60
مقدمه............................................ 61
مفهوم و تعاریف آسیبشناسی......................... 61
کانونهای آسیبزا.................................. 62
عوامل ایجادکننده آسیبها.......................... 65
انواع آسیبها..................................... 66
مفاهیم کاربردی مرتبط با آسیبشناسی................ 69
معیارها و اصول مهم در فرآیند آسیبشناسی........... 71
نتیجهگیری ....................................... 74
قسمت پنجم: فنون بهبود سازمان، الگوها و مدلهای آسیبشناسی .. 75
مقدمه............................................ 76
فنون و مداخلات بهبود سازمان....................... 76
الگوهای آسیبشناسی سازمانی ....................... 85
نتیجهگیری ....................................... 99
قسمت ششم: پیشینه پژوهش............................... 100
مقدمه........................................... 101
آسیبشناسی در شرکت آب منطقهای کرمان.............. 101
آسیبشناسی در شرکت آب منطقهای غرب ............... 104
نتیجهگیری ...................................... 107
قسمت هفتم: آشنایی با شرکت برق منطقهای تهران ........................................................................ 108
مقدمه .......................................... 109
عوامل ساختاری................................... 109
عوامل رفتاری ................................... 113
عوامل محیطی (زمینهای) .......................... 117
نتیجهگیری....................................... 124
فصل سوم: روش تحقیق......................... 125
مقدمه........................................... 126
نوع تحقیق....................................... 126
روش تحقیق....................................... 126
جامعه آماری .................................... 128
نمونه آماری تحقیق............................... 130
روش نمونهگیری .................................. 133
روشهای جمعآوری اطلاعات........................... 134
نتیجهگیری ...................................... 142
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری داده های تحقیق 143
مقدمه........................................... 144
روش های توصیفی ................................. 145
ویژگی های جمعیت شناختی.......................... 145
روشهای استنباطی................................. 155
نتیجه گیری .........................................................................................................................168
فصل پنجم: نتیجهگیری و پیشنهادها.......... 169
مقدمه........................................... 170
نتیجه گیری تحقیق................................................................................................................170
الف) یافته های توصیفی ....................... 170
ب)یافتههای استنباطی ......................... 172
پیشنهادهای تحقیق ............................... 177
الف) پیشنهادهای مرتبط با عوامل ساختاری ........ 177
الف.1) گزینش و استخدام ........................... 177
الف.2) انتصابات و ارتقای شغلی .................... 177
الف.3) ارزیابی عملکرد ............................ 178
الف.4) جبران خدمت ............................... 178
الف.5) ساختار سازمانی ............................ 179
الف.6) بهبود روشها ............................... 179
الف.7) سیستم مکانیزه اطلاعاتی ..................... 179
ب) پیشنهادهای مرتبط با عوامل رفتاری .......... 180
ب.1) انگیزش و رضایت شغلی ........................ 180
ب.2) رهبری ...................................... 180
ب.3) فرهنگ سازمانی .............................. 181
ب.4) امنیت شغلی .................................. 181
ب.5) آموزش و بالندگی کارکنان..................... 182
پ) پیشنهادهای مرتبط با عوامل زمینهایی ........ 183
پ.1) مشتریگرایی ................................. 183
پ.2) پیمانکاران و مشاوران ....................... 183
سایر پیشنهادها.................................. 184
الف) عوامل ساختاری ........................... 184
الف.1) گزینش و انتصابات ......................... 184
الف.2) ساختار و تشکیلات .......................... 184
الف.3) حقوق و دستمزد و رفاه ..................... 185
ب) عوامل رفتاری .............................. 185
ب.1) آموزش و بالندگی کارکنان .................... 185
ب.2) فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی ................. 186
پیشنهاد برای تحقیقات آتی ....................... 187
محدودیتهای پژوهش................................ 188
منابع و ماخذ.................................... 190
الف. منابع فارسی............................................................................................................................. ......190
ب.منابع انگلیسی.......................................................................................................................................194
ضمائم.............................................................................................................................................195
مقدمه
این فصل به طرح و برنامه عملی تحقیق اشاره دارد. خواننده با مطالعه طرح اولیه تحقیق میتواند اطلاعات کلی دربارة عنوان تحقیق، تعریف (موضوعی) عنوان تحقیق، قلمرو موضوعی، مکانی و زمانی تحقیق، بیان مساله و اهمیت آن، اهداف و مدل پژوهش، سؤال و فرضیه های پژوهش، متغیرهای تحقیق، تعاریف و اصطلاحات و تعریف عملیاتی متغیرها کسب نماید.
عنوان تحقیق
آسیبشناسی معاونت منابع انسانی شرکت برق منطقهای تهران
با هدف بهبود و توسعه
تعریف (موضوعی) عنوان تحقیق
بهبود و بازسازی سازمان براساس محیط متغیر امروز و زمینهای که علوم رفتاری کاربردی بوجود آورده، مطرح گردید. تغییرات سریع در محیط سازمانها که با دگرگونی محیطهای اجتماعی همراه بود و منجر به تغییر عمدهای در شیوه زندگی، نیازها، و پایگاه ارزشهای افراد گردید، ایجاب میکرد که ساختارها و فرایندهای سازمانی انعطافپذیر تا حدودی جایگزین الگوهای سنتی گذشته شوند.
سازمانها جز سیستمهایی از سیستم اجتماعی هستند که از تغییر و تحول محیط خویش تاثیر میپذیرند. تنها راه مؤثر ایجاد تحول در سازمان، تغییر فرهنگ و نحوه عملکرد مدیران از طریق تحول در سیستم ارزشها، باورها، و روابط پذیرفته شده درون سازمان است و به همین جهت پیدایش بهبود سازمان ضرورت پیدا میکند.
آسیبشناسی سازمانی اغلب به عنوان حساسترین جز استقرار یک طرح بهبود سازمان تلقی میگردد و برخی نیز اعتقاد دارند، آسیبشناسی، حدود 85 درصد زحمت یک طرح بهبود سازمان برای ارتقای اثر بخشی محسوب خواهد شد؛ از اینرو، یکی از مهمترین اقداماتی که شرکتها و سازمانهای موفق برای ارتقای اثربخشی خود انجام میدهند، آسیبشناسی صحیح و به موقع است. آسیبشناسی صحیح و به موقع، این امکان را به مدیران میدهد که همواره از مسایل و مشکلات جاری سازمان خود مطلع باشند و از حادشدن آن جلوگیری نمایند. آسیبشناسی سازمانی، فرایند تشریک مساعی میان اعضای سازمان و مشاور یا مشاوران آسیبشناسی سازمانی- به منظور جمعآوری اطلاعات مناسب و مربوط در مورد مشکلات اساسی سازمان و دلایل آن، تجزیه و تحلیل اطلاعات جمعآوری شده، نتیجهگیری از تحلیلهای به عمل آمده و دستهبندی مشکلات در دو سطح عمومی و تخصصی و ارایه پیشنهادات در خصوص جهتگیریهای لازم در راستای رفع مشکلات دستهبندی شده- میباشد.
کاربرد نظریه ها- بویژه نظریه های علوم رفتاری- برای توصیف وضعیت موجود سازمانها و یافتن راههایی برای ارتقای اثر بخشی سازمانی، همواره از نگرانیهای کارورزان در حوزه های کاربردی است و اینجانب نیز، به اعتبار تجربه های بسیار اندک و ناچیز خود در شرکت برق منطقه ای تهران و دانشگاه، هیچگاه از این دغدغه بر کنار نبوده است. از اینرو، این پژوهش قصد دارد، با شناخت تنگناها و مشکلات معاونت منابع انسانی شرکت برق منطقه ای تهران از منظر، دیدگاه و نگرش متفاوت، مدیران را به منظور حرکت در راستای حل مشکلات و افزایش اثربخشی سازمانی یاری رسانده و از حادشدن مشکلات، کاهش بهرهوری سازمان و افول آن ممانعت نماید.
قلمرو تحقیق
قلمرو تحقیق شامل؛ قلمرو موضوعی، قلمرو مکانی و قلمرو زمانی می باشد. قلمرو موضوعی بر آسیبشناسی معاونت منابع انسانی شرکت برق منطقه ای تهران تمرکز خواهد داشت.
همانطور که در آغاز گفته شد، پژوهشگر در تلاش است نوعی آسیب شناسی از وضعیت موجود معاونت منابع انسانی بعمل آورده و نقاط ضعف و مثبت آن را مورد بررسی قرار دهد. در این راستا نخست، موضوع بهبود و بازسازی سازمان و در مرحله بعد آسیب شناسی سازمانی با بهره مندی از مدل سه شاخگی مورد بازشکافی قرار گرفته و یافته های نظریه پردازان در این زمینه بررسی خواهد شد.
قلمرو مکانی این تحقیق، حوزه ستادی معاونت منابع انسانی شرکت برق منطقه ای تهران است و قلمرو زمانی تحقیق اشاره در محدودة زمانی سال 1383 صورت می پذیرد.
مساله تحقیق
شواهد و مدارک موجود، بیانگر وجود مشکلات سازمانی متعدد در موسسات و شرکتها می باشد. بدون شک وجود این مشکلات سبب کاهش اثر بخشی، کارایی و سرانجام بهره وری سازمانی می شود. بررسی های بعمل آمده در مورد نظام اداری ایران نشان می دهد که بهره وری در سازمانهای دولتی کشور، علیرغم ورود تکنولوژی پیشرفته، روند کاهشی داشته است. واقعیت آن است که یک شرکت یا سازمان، ابعاد متفاوتی- از قبیل اهداف، ساختار، نیروی انسانی، تکنولوژی و محیط- دارد و برای شناخت مشکلات سازمانی باید هر یک از این ابعاد را بررسی نمود (فرهنگی، 1379، 3).
وایز بورد[1] نیز برای بررسی و شناخت حوزه های آسیب پذیری و مساله یابی سازمانها، هفت بعد را پیشنهاد می کند: اهداف، رهبری، ساختار، ارتباطات، سیستم پاداش، مکانیزم هماهنگی، نگرش به تغییر.
(weisbord , 1985 : p59). همچنین، پدیده سازمان و مدیریت را می توان سه دسته عوامل رفتاری، ساختاری و زمینه ای، بررسی و تجزیه و تحلیل نمود. منظور از عوامل رفتاری، کلیه عوامل مربوط به نیروی انسانی که محتوای سازمان را تشکیل می دهد ـ مانند: انگیزش، روحیه کار و رضایت شغلی ـ
می باشد. عوامل ساختاری در برگیرنده مجموعه روابط منظم حاکم بر اجزای داخلی سازمان که هیکل و بدنه آن را می سازند ـ مانند: ساختار سازمانی، قوانین و مقرارت ـ می باشد و سرانجام عوامل
زمینه ای شامل محیط و شرایط بیرونی است که سبب ساز عوامل رفتاری و ساختاری هستند (میرزایی، 1377، 316). این دسته عوامل که در قالب مدل سه شاخگی بررسی و تبیین می شود، ابعاد اساسی مساله پژوهش را تشکیل می دهند. بنابراین، مساله اصلی پژوهش حاضر عبارت است از: عواملی که نقش تعیینکنندهایی در آسیبهای معاونت منابع انسانی برق تهران دارند، چیست؟ به عبارت دیگر، این معاونت در کدامیک از ابعاد سه گانه رفتاری، ساختاری و زمینه ای آسیب پذیر
می باشد؟ حادترین مشکل معاونت منابع انسانی برق تهران در کدام یک از این شاخه ها قرار دارد؟
برای این منظور، مدل تحلیلی ـ کاربردی سه شاخگی که به نوعی می تواند بیانگر نیمرخ سازمانی باشد، مورد استفاده قرار می گیرد. در این پژوهش با بکارگیری مدل مزبور، عواملی که نقش تعیینکنندهایی در آسیبهای معاونت منابع انسانی برق تهران دارند، در ابعاد سه گانه بررسی و تشریح می گردد.
به عبارت دیگر، پس از شناسایی پیامد هر آسیب و بررسی علل و ریشه آن، راه حلهای مساله را کشف، و پس از طبق بندی آسیب ها، راه حل مناسب برای رفع مشکلات پیشنهاد خواهد شد.
اهمیت و ضرورت تحقیق
اهمیت موضوع، در ضرورت تغییرات سازمانی ریشه دارد. موضوع تغییر، از ضرورتهای اجتناب ناپذیر سازمانها و شرکتهای دولتی است. در جامعه پر تلاطم عصر اطلاعات و ارتباطات، سکون، مساوی با نابودی است و هر پدیدهای که بخواهد آنتروپی منفی را پیشه خود سازد، باید به سمت تغییر حرکت نماید.
دانیل دنیسون[2] میگوید "تغییری که بدون رعایت دقیق بستر فرهنگ و جدا از سیستم کلی سازمان اجرا شود، بیش از یک مرهم کوتاه مدت نیست."
سازمان را می توان مرکب از سه سیستم فرعی دانست. نخستین سیستم فرعی، "چرایی" آن است ـ چرا این سازمان وجود دارد و به کجا می رود ـ به سخن دیگر، اهداف، مأموریتها و ارزشهای آن چیست. دومین سیستم فرعی به "چه چیز" مربوط میشود. سازمان برای دستیابی به اهداف و اجرای مأموریتهای خود چه میکند. این سیستم شامل استراتژیها، ساختارها، نظامها و مهارتهاست. سومین سیستم فرعی "چگونگی" آن است. کارکنان، تیمها، بخشها، قسمتها و گروههای فرعی دیگر "چگونه" با یکدیگر تعامل دارند. این سیستم شامل نگرشها، عادتها و رفتارهای کارکنان است. دنیسون معتقد است، بسیاری از کوششهایی که برای ایجاد تغییر انجام می شود، دو سیستم فرعی نخستین را نشانه می گیرند.
اما به اعتقاد اکثر نظریه پردازان، تغییری جامع و رو به جلو خواهد بود که سیستم فرعی سوم را نیز شامل شود و با در نظرگیری نگرشها، عادات و رفتارهای کارکنان صورت گیرد. کوتاه سخن این که تغییرات، یک ضرورت اجتنابپذیر است و تغییری در جهت اصلاح خواهد بود که ابعاد فرهنگی در آن لحاظ شده باشد (وزیری، 1382، 9-8).
اهمیت این موضوع در معاونت منابع انسانی شرکت برق منطقه ای تهران نیز روشن است. معاونت منابع انسانی شرکت برق منطقهای تهران به منظور پاسخگویی به نیاز مشتریان ناچار است تغییرات جدی در روند فعالیتهای خود ایجاد نماید تا بتواند خود را با شرایط محیط داخلی و بین المللی سازگار نماید و این تغییرات بایستی در هر سه سیستم فرعی ـ و بویژه در سیستم فرعی سوم ـ صورت گیرد.
از آنجاییکه مبالغ قابل توجهی از بودجه شرکتها، به امر مطالعه و تحقیقات اختصاص مییابد؛ لذا ضروری است قبل از هر اقدام، سازمان مشکلات و ضعفهای خود را بشناسد و با آسیبشناسی درست خود، در راستای حل مشکلات برآید. روشن است که بدون شناخت دردها ـ یعنی آسیبشناسی صحیح و به موقع ـ عواقب زیانباری در انتظار سازمان و ـ به تبع آن ـ جامعه خواهد بود. بنابراین، انجام مطالعات و تحقیقات در زمینههای آسیبشناسی سازمانی از بعد اقتصادی، مزایای قابل توجهی برای سازمان به بار خواهد آورد و از اتلاف انرژی، بودجه، زمان و مانند آنها جلوگیری خواهد نمود. و همچنین، شناخت و تجزیه و تحلیل دقیق تنگناها و نارسایی یک سازمان، اولین و اساسی ترین گام برای ایجاد تحول سازمانی، و حرکت به سوی وضعیت مطلوب تلقی می شود.
اهداف تحقیق
هدف اصلی و بنیادین اجرای تحقیق، این است که با شناخت تنگناها و مشکلات معاونت منابع انسانی برق تهران، از منظر، دیدگاه و نگرش متفاوت، مدیران را به منظور حرکت در راستای حل مشکلات و ارتقای اثربخشی سازمانی یاریرسانده و از حادشدن مشکلات، کاهش بهرهوری سازمانی و افول آن جلوگیری بعمل آورد.
براساس هدف کلی فوق، اهداف جزیی این تحقیق را میتوان به صورت زیر برشمرد:
مدل تحقیق
همانطور که پیشتر از این اشاره گردید، از مدل سه شاخگی برای تجزیه و تحلیل مبانی نظری و اطلاعات استفاده میگردد. براساس این مدل، شاخه رفتاری (محتوایی) شامل: «فرهنگ سازمانی، انگیزش و رضایت شغلی، رهبری، آموزش و بالندگی کارکنان و امنیت شغلی» می باشد. شاخه ساختاری نیز در برگیرنده عوامل: «ساختار سازمانی، بهبود روشها، سیستم مکانیزه اطلاعاتی، نظام پرداخت، گزینش و استخدام، انتصابات و ارتقای شغلی و ارزیابی عملکرد» می باشد.
و سرانجام، شاخه زمینه ای مدل شامل: «مشتری گرایی، پیمانکاران و مشاوران»، می باشد. نمودار شماره 1، مدل عملیاتی یا مفهومی تحقیق را نشان داده است.
پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت :آسیبشناسی معاونت منابع انسانی شرکت برق منطقهای تهران
نوع فایل:Word
شامل:متن اصلی،خلاصه،پرسشنامه:پیوست،منابع
در این درس نمره بیشتری بگیرید!
در بخشی از این تحقیق می خوانیم:
درآمد
تمدن اسلامی و فرهنگ یکپارچه و توحیدیِ آن در اندیشه سید حسین نصر، اندیشهورز سنتگرا و اسلامشناس برجسته مسلمان، از جایگاه محوری و مهمی برخوردار است؛ زیرا او فرهنگ را بنیاد تمدن اسلامی میداند. گرچه تمدن اسلامی در این روزگار به آسیبهای فراوانی دچار شده، موجودیت و واقعیت فرهنگی و معنوی بسیار مهمش؛ یعنی مایه ماندگاری تمدنها را نگاه داشته است. از اینرو، سرزندگی اسلام و باور به جاودانگی آن در تمدن اسلامی، از این دید که اسلام، پدیدآورندهاش به شمار میرود ، موجب زنده ماندن تمدن اسلامی خواهد شد و اگرنه، تمدن اسلامی بر پایه دیدگاه بسیاری از شرقشناسان، روزگاری پیش از این منسوخ شده و تنها به موضوعی برای پژوهشهای باستانشناختی بدل گشته بود .
تمدن پهناور اسلامی با گسترهای از کناره اقیانوس اطلس تا ساحل اقیانوس آرام و ساحل جنوبی هند تا سیبری و از بوسنی و آلبانی تا سین کیانگ چین و با بیش از یک میلیارد مسلمان از گروهها و نژادهای گوناگون و بهرغم گستردگی و گوناگونی فرهنگی آنان، از یکپارچهترین فرهنگها با محوریت توحید به شمار میرود که در درازنای تاریخ، زنده و پویا مانده، اما پدیدههایی بهویژه در دو سده گذشته، به ماهیت فراگیر و منسجم این تمدن آسیب رسانده و از پایبندی و توجه مسلمانان به اصول ماندگار و جاودانهاش کاسته است. این جستار به بررسی برخی از آنها و تأثیرشان در فرهنگ و آیین ملتهای مسلمان خواهد پرداخت.
الف) گُسست فرهنگی
تمدن اسلامی سرزمینهای پهناور و دارای فرهنگ و آیینهای گوناگون را در برگرفته و در درازنای تاریخ گونهای از همبستگی فرهنگی بر پایه اسلام در آن بوده، اما در دو سده گذشته، دو گُسست در حیات فرهنگی و پایداری سنتهایش پدید آمده است. نصر به روشنی از این گُسستها سخن نمیگوید، اما از لابلای نوشتههایش، این گسست (انفصال) و گونههایش را میتوان کشف کرد و شناخت:
1. گسست زمانی (تاریخی)
تمدن اسلامی در درازنای تاریخ اسلام، به پشتوانه فرهنگش زنده مانده است و همه سرزمینهای اسلامی از این پویایی فرهنگی استوار بر بنیادهایی مانند معرفت توحیدی و دانشهای اسلامی، بهره بردهاند، اما تمدن جدید (مدرن) که بنیاد فرهنگیاش با فرهنگ اسلامی ناسازگار مینماید، در دو قرن گذشته از دید زمانی (تاریخی) آسیبهای بسیاری به تمدن اسلامی رسانده است. برای نمونه، انسان مسلمان امروز میان فرهنگ و آیینهای کنونی و امروزی خود آشکارا چند سده گُسست میبیند؛ زیرا او برتریهای فرهنگی گذشتهاش را نه در قرنهای نوزدهم و بیستم میلادی که دستبالا در سدههای یازدهم و دوازدهم (چهارم و پنجم هجری) میجوید و از اینرو، برای رفع چنین گُسست، متجددانه، از فرهنگ غرب پیروی میکند و فرهنگ اسلامی را به شمار نمیآورد یا دستکم افزون بر سنت اسلامی از فرهنگ و تمدن غربی کمک میگیرد. این کار آسیبهای بسیاری به مسلمانان و فرهنگ و سیاستشان میرساند.
نصر با توجه به همین موضوع میگوید فرهنگ اسلامی بهرغم اینکه در دو سده پیش آسیبهای بسیاری دیده و کمابیش شادابی و پویاییاش را از دست داده، به دلیل زنده بودن ماهیت اسلام، ویژگیهای معنویاش را نگاه داشته است . وی از همین روی معتقد است که اندیشمندان مسلمان افزون بر توّجه به دگرگونیهای آغازین تاریخ اسلام که پشتوانه ناب فرهنگ اسلامی را در بردارند، بیشتر به پژوهش بهویژه تحقیق تاریخی درباره روزگار کنونی و سدههای نزدیکتر به آن باید بپردازند؛ زیرا این دورهها در سنجش با آن روزگار آغازین بسی فراموش شدهاند. رگههای این باور در آثار مکتوب او بهویژه کاوشهایش درباره تمدن اسلامی، آشکارا دیده میشود. نصر میگوید مسلمانان به جای بازی کردن در نقش غرب، از هویت و جایگاه ویژه خود باید پاسداری کنند؛ زیرا از آن در درازنای تاریخشان برخوردار بودهاند .
بر پایه این رهیافت، تفاوت جامعه اسلامی تاریخی با جامعه مطلوبِ توصیف شده در قرآن و حدیث باید روشن شود. اگر این دو مفهوم یکسان باشند، به گفته نصر «جامعه مدینةالنبی» پدید میآید . جامعه اسلامی در همه دورههای تاریخی از جامعه آرمانی (ایدهآل) دور بوده، اما ویژگیِ مهمش؛ یعنی جستوجوی جامعه آرمانی (مدینةالنبی) را همواره با ضعف یا قدرت حفظ کرده است . ویژگی متفاوت تمدن اسلامی این روزگار با تمدن چند سده گذشته این است که آرمانها (ایدهآلها) در این تمدن بهرغم گذشته از دو منبع سرچشمه میگیرند: مدینةالنبی6 و جامعة غربی.
از اینرو، امروز فرهنگ و آیینهای رایج در تمدن اسلامی از هر دو منبع الگو میگیرند و تأثیر میپذیرند و شاید دوگانگی موجود در این تمدن، پیآمد همین پدیده باشد. نصر بر پاسخگویی روشمند و عقلایی به پرسشهای تمدن غرب بسیار تأکید میکند و میگوید اندیشمندان آشنا با تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی بهویژه تمدن قرنهای متأخرتر، آن را با رویکرد اسلامی و سنتی باید تبیین کنند تا به پشتوانه آن از همه ویژگیهای فرهنگ و آیینهای اسلامی بتوان دفاع کرد. این نظر را از بنیادیترین پیشنهادها درباره پاسداری از فرهنگ و سنن اسلامی میتوان برشمرد .
2. گسست مکانی (جغرافیایی)
این گسست (آسیب) فرهنگ اسلامی را نیز از نظرهای نصر میتوان استنباط کرد. اسلام به سرزمینهای بسیاری رفت، اما هیچگاه بر این نبود که بنیاد فرهنگها و آیینهای گوناگون را برچیند؛ یعنی آنچه با اصول اسلامی سازگار بود، به شکل مطلوبی برای نسلهای آینده حفظ شد و پیآمد این کار، پیدایی هویتی اسلامی بود . اسلام در سراسر تاریخ خود (چهارده قرن)، «فضای زندة» تمدن اسلامی را پر کرده و جایی برای عنصرهای «غیر اسلامی» نگذاشته و بنابراین، هر چیزی در جهان اسلام از قالب اسلام جدایی ناپذیر شده است . تمدن اسلامی از دیدگاه نصر، حقایق اسلام را در همه سطحهای حیات بشری نمایان میساخت و مسلمان فهیم میتوانست با رفتن به هر یک از مراکز بزرگ نظام اسلامی، به بصیرتی درباره همه این نظام دست یابد، اما اکنون کاهش این شناخت را درباره «تمامیت اسلام و تمدن اسلامی» حتی در میان کسانی که در مدرسههای سنتی درس میخوانند، آشکارا میتوان دید . خود این واقعیت، زمینه را برای جدایی فرهنگهای گوناگون تمدن اسلامی از یکدیگر فراهم میآورد.
مهمترین دلیل این گُسست فرهنگی، آسیبدیدگی فرهنگها از «جریانهای» استعمار و غربزدگی است. از سویی، این فرهنگها افزون بر استعمار سیاسی، سالها از استعمار فرهنگی و نفوذ بخشهای جداگانهای از تمدن غرب در آنها، بیواسطه تأثیر پذیرفتند؛ بخشهایی که در درون خود از الگوهای فرهنگی و سیاسی متفاوت یا متضادی بهره میبردند. برای نمونه، مسلمانان هند از انگلستان، مصر از فرانسه، جنوب شرق آسیا از هلند و اتریش و آسیای میانه از روسیه تأثیر پذیرفتند؛ این تأثیرپذیری را در همه جای زندگی آنان از آموزش و پرورش تا شیوه پوشش و مملکتداریشان میتوان دید. از سوی دیگر، غربزدگی و تجددگرایی موجب پایداری فرهنگ بیگانه در همه زمینههای اجتماعی و فرهنگی آنان حتی پس از برچیده شدن استعمار سنتی شد و حتی در زمینههای نرمافزاری بیشتر ماند. نصر میگوید امروز جهان اسلام نه تنها از دید سیاسی، که حتی از دیدگاه وحدت دینی و فرهنگی، بر اثر فرسایش برآمده از غربزدگی، به طور بیسابقهای از میان رفته و فراگیری تجددگرایی نه تنها بذر خبط و خطا را در ذهنهای افراد متأثر از این اندیشه افشانده و از اینرو، رشتة اقتدار اسلامیشان را سست کرده، که در جداسازی بیش از پیش بخشهای گوناگون جهان اسلام از یکدیگر تأثیر گذارده است. امروز از ارتباطهای آسان بسیار سخن میگویند، اما ارتباط فکری ـ فرهنگی بخشهای جهان اسلام با یکدیگر، نه تنها کمتر از دوران به یاد ماندنی خلافت اسلامی، که حتی از دوران تاخت و تاز مغول؛ یعنی روزگار کار کردن مراکشیها در کنار ستارهشناسان سوری در مراغه به رهبری خواجه نصیرالدین طوسی، کمتر مینماید .
دو ویژگی پیشگفته درباره گُسست مکانی تمدن اسلامی، موجب شده است که آگاهی مسلمانان امروز از فرهنگ و آیینهای غربی (اروپایی و امریکایی) از شناختش درباره آیینها و فرهنگهای گوناگون تمدن اسلامی بسی بیشتر باشد. برای نمونه، شاید مسلمانی در قاهره یا تهران، لندن را بیش از استانبول یا کوالالامپور بشناسد.
این پدیده حتی در کشورهایی که از دید فرهنگی در یک حوزه تمدنی زندگی میکنند، بهروشنی رخ مینماید. برای نمونه، فردی لبنانی در بیروت از آنچه در پاریس میگذرد، بیش از رویدادهای قاهره آگاه است یا فردی تهرانی، ویژگیهای شهرهای اروپایی و امریکایی را بیش از ویژگیهای کابل یا دوشنبه میشناسد که حوزه فرهنگی اویند. این ناآگاهی، از کاستیها و ویژگیهای بد «کلیّت» تمدن اسلامی در روزگار ما شمرده میشود که شاید آسیبهای فراوانی به این تمدن برساند. بهگمان، این خصلت بر بنیاد ایدئولوژیهای کهنه وارداتی مانند «ملتسازی در کشورهای اسلامی» استوار است؛ نظریهای که ملتها را بر پایه مرزهای سرزمینی یا دستهبندیهای نژادی، «الگوی انسجام جوامع اسلامی» میخواند. کشورهای مسلمان، حتی کشورهایی که در راه اسلامی کردن جامعه میکوشند، به پشتوانه این الگوی غربی که بهروشنی با معیار اسلامی «ملت بر پایه امت واحدة اسلامی»، ناسازگار است ، در لایههای گوناگون و آگاهانه یا ناآگاهانه برای استوار شدن این الگوی بیگانه بسیار تلاش میکنند، اما همین الگو، در کشورهای مبدأ جایگاه گذشتهاش را از دست داده است . نصر در اینباره چنین میگوید:
به هر حال استقلال کشورهای اسلامی در شرایط کنونی، به معنای استقلال تمام عیار فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی نیست. در حقیقت پس از استقلال سیاسی، از نظر فرهنگی بسیاری از بخشهای جهان اسلام بیش از گذشته مقهور و منکوب شدهاند، به علاوه همان قالب «ملت ـ کشوری» که از سوی غرب بر جهان اسلامی تحمیل شده است، با طبیعت جامعه اسلامی بیگانه شده و در بسیاری از حوزهها، تنشهای داخلی عظیم را [در تمدن اسلامی] ایجاد کرده است .
اختلافهای مذهبی نیز میتوانند موجب دوری و جدایی فرهنگهای گوناگون کشورهای عضو تمدن اسلامی از یکدیگر شوند، اما این دعوی را نمیتوان اثبات
کرد؛ زیرا اختلافهای بدتری در تاریخ اسلام وجود داشته که هیچگاه به حیات تمدنی
آن آسیب نرسانده است. آن اختلافها از درون تمدن اسلامی سرچشمه میگرفت،
اما ملیگرایی (مکتب ناسیونالیستی) که مرزبندیهای امروزی را بنیاد نهاده است، از بیرون تحمیل میشود و گسترش همان چیزی به شمار میرود که اسلام برای بیرون کردنش از زندگی انسان به صحنه آمد. بنابراین، تأثیر ملیگرایی و اختلافهای مذهبی را یکسان نمیتوان دانست.
ب) آسیب نهادهای فرهنگی
دو آسیب را در تمدن اسلامی معاصر برای دین و شریعت میتوان برشمرد: آسیبهایی که به خود آنها زیان میرسانند و آسیبهایی که دینداری و تشرع (مسلمانی) یا ایمان دینی را ضعیف میکنند.
1. دین و شریعت
دین در رهیافت نصر به آسیبشناسی تمدن اسلامی، از اهمیت فراوانی برخوردار است. او دین را دارای دو رکن ذاتی و همه دینها را از داشتن آنها ناگزیر میداند:
آموزهای برای جدا ساختن وجود مطلق از وجود نسبی؛
راه و روشی برای راهنمایی انسان به وجود مطلق .
این معیار در تعریف نصر از تمدن اسلامی و تمدنهای سنتی دیگر و برای آسیبشناسی آنها، به کار میرود. تمدنهای سنتی از دید او بر پایه دین استوارند و از اینرو، شاید آسیبهای فراروی تمدنها، به دین و دینداری نیز زیان برسانند.
کمابیش خاستگاه سخنان نصر درباره آسیبهای فراروی دین و شریعت، دگرگونیهای درونی مسیحیت است. وی تمدن نو (مدرن) غربی را، سکولار و بیدین و منحرف از مسیحیت میداند و در تعریفش از تمدن غرب، آموزههای وجود مطلق و روشی برای رسیدن به آن (ویژگیهای دین) نیست. بنابراین، هر چیزی در تمدن غرب حتی آنجا که درباره دین سخن میرود، از نسبیت حکایت میکند و نصر به همین دلیل، این تمدن را عالَمی میخواند که واقعیت را توّهم و توّهم را واقعیت مینماید. وی افزون بر اندیشمندان مدرن و دنیاگرا، مسیحیت و عالمان مسیحی را در «غیردینی» شدن تمدن غرب مقصر میداند و مدعی است که همراهی و سر سپردن آنان به الگوها (مدلها)ی فکری روز، مسیحیت و دینداری را بیش از پیش در غرب ناتوان ساخت . نصر بزرگترین آسیب مسیحیت را بیبهره بودن این دین از درونمایه قانونی (شریعت) میداند و مینویسد: «در واقع، فقدان قانون الهی [شریعت] در مسیحیت، در سکولاریسم و غیردینی شدنی که طی دوره رنسانس در غرب رخ داد، نقش کوچکی نداشت ».
نصر بهرغم مسیحیت، نظر خوشبینانهای به حقیقتهای محوری سنتهای دیگر بهویژه سنت اسلامی دارد و آنها را پایدار و استوار میداند و حتی چنین دگرگونی را در مسیحیت و جامعه غربی، زمینهای ارجمند برای رویارویی دین با دنیاگرایی و شناخت ماهیت حقیقی افکار و طرز فکرهای دوران متجدد میپندارد .
برای دانلود متن کامل تحقیق به لینک زیر مراجعه کنید.