تاریخ مطبوعات در اراک از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی
80 صفحه در قالب word
پژوهش حاضر نگاهی است به روند پیدایش ، رشد، فراز و فرود و افت و خیز مطبوعات در اراک از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، هدف از این پژوهش گردآوری و ثبت پیشینه مطبوعاتی اراک است که در هراستان و شهری یکی از بایستههای فرهنگی آن استان و شهر به شمار میرود. متاسفانه تا کنون در این زمینه جز مقاله محققانه اما مختصر آقای سعید رجبی فروتن با عنوان (مطبوعات استان مرکزی تاکنون) کار در خور توجهی صورت نگرفته است. تحقیق حاضر نیز بر اساس منابع و ماخذ موجود و با تلاش و تکاپوی فراوان از طریق دستیابی به اطلاعات پراکندهای که نزد بعضی پیشکسوتان هنوز زنده این عرصه موجود بود، چرا که اصولا دستیابی به پارهای آگاهیهای لازم به دلیل نبودن ماخذ و مدارک قابل اعتماد و استناد، برای پژوهندگان مقدور نگردید.
نکاتی که پیش از مطالعه این پژوهش نیاز به یادآوری دارد به قرار زیر است:
1-از پارهای نظریات که در این تحقیق نام برده شده متاسفانه حتی یک نسخه نیز باقی نمانده و اصولا بعضی از نشریات حتی منتشر نشدهاند و صرفا فردی به عنوان صاحب امتیاز، مجوز چاپ نشریهای را گرفته اما نشریه به هر دلیل به مرحله چاپ نرسیده است که حتی المقدور با استفاده از آگاهیهای موجود سعی شده است شرح حال صاحب امتیاز یا هر گونه اطلاع مفید دیگر به دست داده شود.
2- تنظیم فهرست الفبایی نشریات بر اساس اطلاعات مندرج در دو کتاب زیر صورت گرفته است:
الف- تاریخ جراید و مجلات ایران، تالیف محمدصدر هاشمی
ب- چهره مطبوعات معاصر ایران، تالیف غلامحسین صالح یار
و اگر نام جریدهای در این ماخذ نبود، بر اساس نمونه موجود آن جریده را معرفی کردیم.
3- سعی شده است درباره هر نشریه ابتدا شناسنامه آن، در حد آگاهیهای موجود آورده شود. سپس یک مقاله بعنوان نمونه کار و پس از آن یادداشتها و توضیحات پژوهندگان. نکته در خور توجه آن است که کوشش شده انتخاب مقالات به گونهای باشد که علاوه بر نشان دادن سبک و سیاق نوشتاری و محتوایی حاوی آگاهیهایی درباره روال کار و نحوه انتشار خود نشریه نیز باشد.
4- در نحوه انعکاس مقالات سعی شده است ضمن تمایز مقاله با استفاده از حروف شکسته رسم الخط نشریه نیز حفظ شود. گر چه این التزام- به خاطر رعایت امانت- پارهای ناهماهنگیها و حتی اشتباهات نگارشی را نیز به دنبال داشته که به پژوهندگان نیز پوشیده نیست و امید است که خوانندگان این نقص را بر ما ببخشایند.
5- اطلاعات و آگاهیهایی که بر اساس گفتار شفاهی افراد تهیه شده و بیشتر جنبه نقل به مضمون دارد، در گیومه « » قرار داده نشده است.
اما در هر صورت نام منبع و مرجع مورد استناد ذکر شده است.
6- در انتخاب متون، به ویژه اشعار، بیشتر جنبههای اجتماعی و آگاهی بخشی اثر از محتوی و روال نشریه مورد نظر بوده و قوت و ضعف اثر به لحاظ ادبی ملاک انتخاب نبوده است. به همین دلیل چه بسا نظمی سست و مخدوش نیز به عنوان نمونهای از یک نشریه انتخاب شده باشد.
این رساله تمام آنچه که باید باشد نیست. چیزی است که ما توانستهایم نه آنچه که میخواستهایم بنابراین کاستیهایش بسیار و ناگفتههایش فراوان است و امید آنکه آیندگان به رفع نواقص این اثر به تلاش برخیزد که همه چیز را همگان دانند.
7-از دو نشریه به جز عنوان نشریه و نام صاحب امتیاز آن هیچ گونه اطلاعاتی به دست نیاوردیم و ذکر آنها را در بخش شرح تفصیلی مطبوعات ضروری ندانستیم.
اولین روزنامه نگار اراکی
تا آنجا که اطلاع داریم- به احتمال قریب به یقین- میرزا محمد صادق خان امیری ملقب به ادیب الممالک اولین سلطان آبادی (اراکی) است که در خارج از اراک اقدام به انتشار نشریه کرده است. جرایدی که به مباشرت و مدیریت ادیب الممالک منتشر میشده، به شرح زیر است:
1-ادیب الممالک در سال 1316 قمری نایب رئیس مدرسه لقمانیه تبریز شد و در همان حال جریده «ادب» را در تبریز منتشر کرد .روزنامه «اطلاع» در شماره 457 خود که روز چهارشنبه منتشر شد هشتم رجب سال 1316 انتشار یافته درباره «ادب» چنین مینویسد:
«در این هفته نمره اول روزنامه ادب مصوب پست دارالسلطنه تبریز به اداره انطباعات ایران پرتو وصول افکند.
به شرف مطالعت آن نایل شدیم، همانا این جریده فریده از نتایج دانش و افکار و نسایج کلک سحار ادیب اریب و فاضل لبیب آقا میرزا صادق خان و ادیب الممالک پیش خدمت حضور همایون از احفاد مرحوم مبرور قائم مقام است که صاحب فضل حسب و وراث علم و ادب و به یقین از کان جز زرناب و از عمان جز در خوشاب چیزی نزاید و بر نیاید. این روزنامه منحصرا «از علوم و معارف بحث و نگارش خواهد نمود..
امیدواریم آثار بدیعه و مطالب رفیعه از افکار آن جناب در صحایف روز این جریده به یادگار بماند و دانش طلبان از آن بهرهمند گردند.»
ادیب الممالک تا زمانی که در تبریز بود 22 شماره از نشریه (ادب) را در آنجا منتشر کرد.
چون دانا ز گنجینه در واز کرد
به نام خدا نامه آغاز کرد
جهت اطلاع از نوع نثر ادیب الممالک قسمتی از سرمقاله (ادب) مشهد را نقل میکنیم.
«بعضی در نفیسه و لئالی بی همتا در قعر بحار جراید به نظر غواصان خامه دبیران مملکت غرب رسیده است که همواره در طلب آن سر از پا نشناخته در تک رویاهای ژرف متلاطم و گردابهای هایل خطرناک فرورفته و به وسایل گوناگون آن جواهر رنگارنگ بر سر ممالک خود کشانیده و دوش و بنا گوش عروسان فکر ابنای وطن را بدان لئالی پر بهار آرایش دهند. وقتی با کمال دقت به چشم بصیرت در مینگریم میبینم که میزان ترقی و تنزل هر مملکتی از وضع و ترتیب و رواج بازار جراید آن سامان و مقیاس فکرت روزنامهنگاران و فوائد و آثار مترتبه از نشر جراید در آن قلمرو به دست میآید. پس به این اعتبار میتوان گفت که روزنامه هر مملکتی نماینده و مرات افکار و خیالات مردم آنجا است…
این بنده درگاه از دیرگاه میخواست گمشده وطن را که خانمانش بر باد و نام و نشانش از یاد رفته است، در طی اوراق جراید به دست آوردو چشم فرزندان سعادتمند را به دیدار پدر مهربان روشنی بخشد.
امید که بزرگان به این خیال خرده نگیرند و بنده را جاهل و بوالهوس نشمارند. زیرا جراید همچنان که بیان کردیم آیینه افکار عالم اند و نقاد قلب بنیآدم و بسیاری دیدهایم که مردمان نام و نشان گمشده خود را در اوراق مجلات اعلان کرده و به اندک زمانی از وی خبر و اثر یابند این کرت سیم است که بدین کار شگرف و خیال مقدس پرداختهام و انصاف همی دهم که چون در ایام سلف اعتمادم بر این خامه ابتر و اعتضادم بر توجه ابنای بشر بود، تایید الهی در پیشرفت امورم مساعدت نفرمودی، چنان که در وهله اول کودک فکرم قبل از اوان ترضیع زبان در کام کشید. دفعه آخری در رحم مادر سقط گردید ولی اینکه سپری ساختهام که سهم حوادث بر وی کارگر نشود. زیرا که ملازم حصن ولایت است و چراغم شمع هدایت، آن را که روی امید به آستان قدس حضرت ثامن الائمه و سراج الامه مولانا علی بن موسی الرضا علیه و آبائه و اولاده آلاف التحیه والثنا باشد، البته با ثابت و سیار در ستیزد و از گردش لیل و نهار نپرهیزد.»
ادیب الممالک در سال 1321 قمری به تهران آمد و نامه (ادب) را در آنجا منتشر کرد. نخستین شماره (ادب) تهران روز دوشنبه 27 رجب، عید مبعث حضرت الرسول (ص) منتشر شد.
نامه (ارشاد) بادکوبه
«متجاوز از یک سال ورقه ضمیمه به زبان فارسی داشته و نویسنده ورقه فارسی آن یکی از بزرگترین شعرا و نویسندگان و روزنامه نگاران دوران مشروطیت ایرانی یعنی مرحوم ادیب الممالک بوده است.»
5-ادیب الممالک پس از مشروطه سر دبیر روزنامه (مجلس) شد. این روزنامه که یکی از بهترین روزنامههای صدر مشروطیت است به مدیریت محمد صادق طباطبایی منتشر میشد. در اولین شماره آن قصیده معروف ادیب الممالک به این مطلع آمده است:
شاد باش ای مجلس ملی که بینم عنقریب از تو آید درد ملت را در این دوران طبیب
6- ادیب الممالک مدتی سردبیر نشریه دولتی (ایران) شد که مدیر آن ندیم السلطان بود و چندی نیز از طرف وزارت داخله مدیر نامه نیمه رسمی (آفتاب) گردید. امور این روزنامه زیر نظر میرزا حسن خان صبا قرار داشت.
7- ادیب الممالک در سال 1325 قمری نشریه (عراق عجم) را در تهران منتشر کرد. نامه (عراق عجم) ارگان جمعیتی به همین نام بود که سرلوحه آن چنین آمده است:
«در این جریده مطالب علمی، ادبی، اخلاقی، سیاسی پلتیکی، حب وطن، امور متعلقه به مدارس، بیداری ابنای وطن و مقالات عام المنفعه درج میشود.»
ممکن است هنگام انتقال از فایل ورد به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است
متن کامل را می توانید در ادامه دانلود نمائید
چون فقط تکه هایی از متن برای نمونه در این صفحه درج شده است ولی در فایل دانلودی متن کامل همراه با تمام ضمائم (پیوست ها) با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند موجود است
انقلاب مشروطیت و تحولات سیاسی ایران تا
انقراض حکومت قاجاریه
شامل نیمسالهای:
نیمسال اول 89-88
نیمسال دوم 89-88
تابستان 89
نیمسال اول 90-89
نیمسال دوم 90-89
تابستان 90
نیمسال اول 91-90
نیمسال دوم 91-90 + با پاسخنامه
نیمسال اول 92-91 + با پاسخنامه
نیمسال اول 93-92 + با پاسخنامه
نیمسال دوم 93-92 + با پاسخنامه
تابستان 93 + با پاسخنامه
نیمسال اول 94-93 + با پاسخنامه
با بررسی تاریخنگاری انقلاب مشروطه این نکته مسلم به نظر می رسد تاریخ مشروطیت ایران غالباً با نگاهی یک سویه و جهت دار نوشته شده و به ویژه کسانی که سنگ بنای نگارش این بخش از تاریخ را نهاده اند، پیش از آنکه در صدد کشف و تبیین بی طرفانه حقیقت باشند، مخدوش سازی چهره جناح مغلوب و توجیه اعمال جناح غالب در آن برهه حساس را مد نظر داشته اند. طبیعی است با چنین رویکردی به تاریخ، متون مزبور از تحریف حقایق و کتمان واقعیت مصون نخواهد بود. به خصوص اینکه تاریخنگاری مشروطیت ایران به جهت وجود نزاعهای سیاسی همواره آلوده به غرضورزی بوده و همین باعث کتمان حقایق و شایع شدن مشهورات نادرست شده است. «چون غرض آمد هنر پوشیده گشت.»
با بررسی تاریخنگاری انقلاب مشروطه این نکته مسلم به نظر می رسد تاریخ مشروطیت ایران غالباً با نگاهی یک سویه و جهت دار نوشته شده و به ویژه کسانی که سنگ بنای نگارش این بخش از تاریخ را نهاده اند، پیش از آنکه در صدد کشف و تبیین بی طرفانه حقیقت باشند، مخدوش سازی چهره جناح مغلوب و توجیه اعمال جناح غالب در آن برهه حساس را مد نظر داشته اند. طبیعی است با چنین رویکردی به تاریخ، متون مزبور از تحریف حقایق و کتمان واقعیت مصون نخواهد بود. به خصوص اینکه تاریخنگاری مشروطیت ایران به جهت وجود نزاعهای سیاسی همواره آلوده به غرضورزی بوده و همین باعث کتمان حقایق و شایع شدن مشهورات نادرست شده است. «چون غرض آمد هنر پوشیده گشت.»
چکیده :
رسالهی حاضر که با عنوان «نقش و سهم بازرگانان در مشروطیت ایران با تکیه بر ایالات چهارگانة تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر (1313-1326هـ.ق) تدوین شده است، به بررسی مبانی تعارضات بازرگانان و حاکمیت به عنوان علل مشروطهخواهی آنان و نقش و سهم این گروه اجتماعی در به ثمر رسیدن جنبش مشروطه و حیات نظام مشروطیت تا بمباران مجلس اول میپردازد. پرسش اساسی پیش روی پژوهشگر این است که: «علل و عوامل مشروطهخواهی بازرگانان و نقش و سهم آنان در مشروطیت تا به توپ بسته شدن مجلس اول چه بود؟».
فرضیة اصلی تحقیق این که: «بازرگانان به عنوان رکن اصلی بازار، یکی از سه گروه رأس هرم قدرت بودند و براساس جایگاه اجتماعی و اقتصادی خود به ایفای نقش در مسایل میپرداختند. آنان با آغاز دورهی حکومت قاجارها و سلطهگری دول روس و انگلیس با وضعیت بدتری مواجه شدند؛ ضعف حکومت مرکزی و سلطة حکام ستمگر و قدرتهای خارجی، بازرگانان ایران را به مقام متضررترین قشر اجتماعی تنزل داد. این امر باعث افزایش تضاد بازرگانان و حاکمیت شد. بی نتیجه ماندن تلاشهای گروهی بازرگانان برای مقابل با تهدیدات داخلی و خارجی باعث شد تا آنان آگاهانه برای تحقق خواستههای تاریخی خود از فعالترین گروههای اجتماعی در جریان مشروطیت شوند.
یافتههای اساسی رسالهی حاضر این که: «1ـ بازرگانان ضمن خودآگاهی درونی و کسب علم و تجربه به خصوص از نیمهی دوم قرن نوزدهم میلادی به بعد باعث شد تا آنان در مقابل تهدیدات داخلی و سلطة خارجی به واکنشهای سیاسی و تجاری تست بزنند. اما سلطة سنگین این دو مانع اصلی بهبود اوضاع شد. آنان انحطاط شدید اقتصادی کشور را به حاکمیت سیاسی و سیاستهای اتخاذی آن نسبت میدادند و با این فکر، در اصلاح امور با جنبش مشروطه همراه شدند. 2ـ نقش بازرگانان در جنبش مشروطیت شامل حمایت مالی از تجمعات و ارایة فکر و اندیشه در اهمیت قانون مداری و ایجاد حکومت مرکزی قوی و جمهوریت بود. بازرگانان روشنفکر و عمده با اخذ تجربیات از نظام سیاسی دول اروپایی به تالیف آثار و ارایة نظر قبل و پس از مشروطه پرداختند. از جمله آنان طالبوف، زینالعابدین مراغهای، تقی اف، حاج حسین امینالضرب، میرزا محمود تاجر اصفهانی، محمدتقی مازار و معینالتجار بود. 3ـ سهم بازرگانان از برقراری مشروطیت، گنجاندن خواستههای خود در اصول قانون اساسی و متمم آن و تلاش برای قانونمند کردن همة امور ایران بود. حضور جدی و تلاشگر آنان در مجلس اول و کمیسیونهای آن و عضویت در انجمنهای ایالتی و ولایتی و حمایت از نظام مشروطیت در برابر بقایای مستبدان و سنگاندازی خارجیها و ارایة طرحهای ملی در اقتصاد و... از موارد دیگر سهم بازرگانان از مشروطیت بود.
فهرست مطالب :
مقدمه
بررسی منابع و مآخذ
الف: منابع عمومی
1ـ روزنامهها
2ـ اسناد
3ـ تاریخ مشروطه ایران
4ـ کتاب آبی
5ـ تاریخ بیداری ایرانیان
6ـ سیاحتنامه ابراهیمبیک
7ـ کتاب احمد و مسالک المحسنین
8ـ خاطرات بهرامی
9ـ خاطرات احتشامالسلطنه
ب: منابع تبریز
1ـ قیام آذربایجان و ستارخان
2ـ رجال آذربایجان در عصر مشروطیت
3ـ قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران
4ـ تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز
5ـ روزنامة انجمن تبریز
ج: منابع بوشهر
1ـ سفرنامه سدیدالسلطنه
2ـ گزارشهای سالانه سرپرسی کاکس
3ـ روزنامه مظفری
د: منابع یزد
1ـ کشف الحقایق
2ـ نشریات
3ـ خاطرات ارباب کیخسرو شاهرخ
بخش اول: ساختار جامعة شهری و پیشینة تحولخواهی بازرگانان ایران
فصل اول: ساختار جامعة شهری و هرم قدرت در ایران دورهی قاجار
مناسبات ارگ، مسجد و بازار
روابط روشنفکران و بازرگانان در دورهی قاجار
ویژگیهای بازرگانان
فصل دوم : مسایل بازرگانان و واکنشهای آنان پیش از جنبش مشروطهخواهی
1ـ مبانی تعارضات و بحرانهای بازرگانان:
الف: عوامل داخلی
ب: عوامل خارجی
ج: رشد و ارتقای سطح آگاهی سیاسی و اجتماعی
2ـ تلاشهای اصلاحگرانة بازرگانان پیش از مشروطیت
الف: واکنشهای سیاسی بازرگانان
1ـ1ـ تشکیل مجلس وکلای تجار (1301هـ.ق)
1ـ2ـ بازرگانان و جنبش تنباکو (1308هـ.ق)
ب: واکنش تجاری بازرگانان
تشکیل کارخانهها و شرکتهای تجاری
بخش دوم : نقش بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران
فصل اول : نقش بازرگانان در جریان مشروطیت در تهران
علل و زمینههای تحصن تجار به حرم عبدالعظیم (1323هـ.ق)
وقایع منجر به مهاجرت صغری و دوران مهاجرت کبری و نقش بازرگانان
فعالیت فردی بازرگانان در تهران در جنبش مشروطیت :
1ـ خانوادهی امینالضرب
2ـ میرزا محمود تاجر اصفهانی
3ـ حاج محمدتقی بنکدار و برادرش حاج حسن
4ـ حاج محمداسماعیل مغازهای
5ـ حاج آقامحمد معین التجار بوشهری
6ـ میرزا جوادخان سعدالدوله
7ـ حاجی محمدتقی شاهرودی
8ـ حاجی محمدعلی شالفروش
فصل دوم : جریان مشروطهخواهی بازرگانان در سه ایالت آذربایجان، یزد و بوشهر
2ـ1ـ نقش بازرگانان در جریان مشروطهخواهی تبریزیان
اهمیت تبریز
جنبش مشروطهخواهی در تبریز
بازرگانان تبریزی در مشروطیت :
1ـ علی مسیو
2ـ حاجی علی دواچی
3ـ حاج مهدی کوزهکنانی
4ـ حاج زین العابدین مراغهای
5ـ میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی
2ـ2ـ نقش بازرگانان یزد در جنبش مشروطیت
اهمیت یزد
حاج محمدتقی مازار و مشروطیت
بازرگانان زرتشتی یزد و مشروطیت
1ـ خاندان جمشیدیان
2ـ خاندان جهانیان
2ـ3ـ بازرگانان بوشهر در جنبش مشروطیت
اهمیت بندر بوشهر
نقش بازرگانان بوشهر در جنبش مشروطیت
بخش سوم : سهم بازرگانان از تشکیلات نظام مشروطیت تا بمباران مجلس اول
فصل اول : سهم بازرگانان در مجلس دورهی اول و تصمیمگیریهای آن
1ـ بازرگانان و انتخابات مجلس اول
2ـ سهم و ایفای نقش بازرگانان در تصمیمگیریهای مجلس اول
2ـ1ـ ارایهی لایحه استقراض دولت و واکنش بازرگانان در مجلس
2ـ2ـ وزارت مالیه و مساله مسیو جوزف نوز
2ـ3ـ میزان توجه به خواستههای تجار در مواد مصوب قانون اساسی و متهم آن
2ـ4ـ وزارت عدلیه و مسایل قضایی
2ـ5ـ مباحث وزارت تجارت با وکلای تجار برای علمی کردن فعالیتهای تجار
2ـ6ـ وزارت مالیه و امور مالیات و امنیت ایالات
2ـ7ـ قرارداد 1907م. روس و انگلیس و واکنش تجار
2ـ8ـ سهم تجار در کمیسیونهای مجلس
فصل دوم : فعالیتهای حمایتی بازرگانان ایران از مشروطیت در خارج از مجلس
تشکیل انجمنهای ایالتی و ولایتی، انجمنهای سیاسی و انجمنهای اقتصادی فعالیت بازرگانان تبریز:
1ـ در انجمن تبریز
2ـ تاسیس انجمن سعادت استانبول
3ـ حضور بازرگانان تبریزی در حزب اجتماعیون عامیون
فعالیت بازرگانان یزد در دوره مشروطه:
1ـ تشکیل انجمنهای صنفی تجاری
2ـ فعالیت دو تجارتخانة جمشیدیان و جهانیان در تشکیل بانک ملی و تامین اسلحه مجاهدان
3ـ تلاشها در اصلاح تنظیمات مالیاتی یزد
فعالیت تجار بوشهر در دوره مشروطیت:
تشکیل انجمن نظّار و اکثریت تجار عضو آن
اقدامات بازرگانان در مقابل ستم داخلی و سلطه خارجی
نتیجهگیری
فهرست منابع و مآخذ
ضمایم (اسناد و تصاویر)