بزه‌دیده به عنوان رکن اساسی وضعیت پیش‌جنایی
وضعیت پیش‌جنایی؛ مجموعة اوضاع و احوال خارج از شخصیت بزه‌کار است که بر عمل مجرمانه مقدم هستند و سبب تدارک عمل مجرمانه می‌شوند و به قسمتی که توسط شخص محسوس هستند اطلاق می‌شوند. (گسن، پیشین، 189).
در هر وضعیت پیش‌جنایی باید دو عنصر اساسی را تشخیص داد: واقعه‌ای (یا یک رشته از وقایع) که شکل‌گیری نقشه و طرح جنایی را در ذهن بزه‌کار موجب شده است و اوضاع و احوالی که تدارک و اجرای جرم را در بر گرفته است. نخستین عنصر، شامل بروز یک واقعه یا یک رشته وقایعی است که نقشة جنایی را ناگهان در ذهن بزه‌کار آینده پدیدار می‌سازد، به عنوان مثال؛ بی‌وفایی شریک زندگی که منشأ قتل عشقی است. عنصر ثانوی برای وضعیت ماقبل جنایی در «وقایعی» استقرار دارد که کم و بیش برای بزه‌کار آینده مطلوب هستند و او را در وضعیتی قرار می‌دهند تا نقشة جنایی خود را تحقق بخشد. تأثیر این اوضاع و احوال در «فعلیت یافتن» عمل مجرمانه قاطع است. بدون آنها، نقشة جنایی، بی‌تردید «نقشه» باقی خواهد ماند (همان، 190، 191).
در میان عواملی که به عنوان وضعیت پیش‌جنایی، زمینه‌ساز تحقق جرم هستند، مطالعة قربانی جرم و روابط او با مجرم و تأثیر عملکرد وی در تحقق پدیدة مجرمانه از مهم‌ترین موضوعاتی است که افق تازه‌ای را در تحقیقات جرم‌شناسی و قلمرو آن گشوده است. بدین ترتیب زمینة ایجاد شاخه‌ای در جرم‌شناسی به نام «بزه‌دیده‌شناسی» فراهم شده است. در این روی‌کرد که عده‌ای از آن به بزه‌دیده‌شناسی «کلاسیک» یا «نخست» یاد می‌کنند (گسن، 1370، 196)، جهت‌گیری عملی ـ یا به عبارت بهتر جرم‌شناسانه ـ به بزه‌دیده وجود دارد. بنابراین به شخصیت، صفات زیستی روانی، خصوصیات اجتماعی و فرهنگی بزه‌دیده و روابط او با بزه‌کار و در نهایت نقش و سهم او در تکوین جرم توجه می‌شود.
اگر جرم‌شناسان پدیدة مجرمانه را معلول عوامل زیستی، روانی و اجتماعی دانسته و از آن به «پدیدة زیستی ـ روانی و اجتماعی» تعبیر می‌کنند (کی‌نیا، 1370، 71) و اگر خطر بزه‌کاری آن دسته از بزه‌کارانی که دارای حالت خطرناک بوده، استعداد و ظرفیت جنایی آنان زیاد و قابلیت انطباق اجتماعی آنان رضایت‌بخش نیست را بیش از سایرین می‌دانند (دانش، 1366، 334) بزه‌دیدگی نیز اغلب معلول عوامل مختلفی چون ضعف جسمی، عدم تعادل روحی و روانی، فقدان موقعیت اجتماعی و عدم مراقبت محیطی بوده و میزان «بزه‌دیدگی» برخی از افراد به لحاظ ویژگی‌های خاصی که دارند بیش از سایرین است. بنابراین می‌توان این گروه از بزه‌دیدگان را بزه‌دیدگان مستعد و بالقوه آسیب‌پذیر معرفی کرد (توجهی، عبدالعلی، 1377، 286). به همین جهت زلیگ، یک قربانی کاملاً مناسب را به علت ویژگی‌های مستعدی که دارد، از مهم‌ترین وضعیت‌های پیش‌جنایی دانسته است. (گسن، 1374، 193).
بی‌تردید، بزه‌دیده به عنوان رکن اساسی وضعیت ماقبل جنایی می‌تواند نقش مهمی در به جریان انداختن و طی طریق فرآیند جنایی ایفا نماید و وجود افرادی آسیب‌پذیرتر از سایرین که کم و بیش برای بزه‌کاران بالقوه مطلوب بوده و آماج و اهداف مناسبی برای آنها محسوب می‌شوند، می‌تواند چه در مرحلة شکل‌گیری «نقشة جنایی» و یا «اندیشة مجرمانه» و چه در مرحلة عملی کردن آن، موجب تسریع حرکت فرآیند جنایی گردد.
2ـ1ـ1) افراد بالقوه آسیب‌پذیر؛ انتخاب اول بزه‌کاران
جرمی بنتام معتقد است فردی که تصمیم به ارتکاب جرم می‌گیرد، در عمل همچون یک اقتصاددان «با سبک و سنگین» کردن مزایا و معایب یا منافع و رنج‌هایی که ممکن است از جرم نصیبش شود، رفتار می‌کند. او قاضی منافع خود است. انسان بزه‌کار، انسانی آزاد، باهوش و با تحمل است که به طور واقعی دست به محاسبة دقیق می‌زند (اصل حسابگری جزایی) (پرادل، 1381، 62).
نوع فایل: word
سایز:19.3 KB
تعداد صفحه:24
بزه‌دیده به عنوان رکن اساسی وضعیت پیش‌جنایی
